Σκέψη και "σκέψη"

Ο Ηρόδοτος γράφει, πως οι αρχαίοι Πέρσες είχαν μία μέθοδο, για να λαμβάνουν σοβαρές αποφάσεις, ακόμα και για τα θέματα του πολέμου.
Κάθονταν, το σκέπτονταν, συνεδρίαζαν, μελετούσαν τα δεδομένα και τις πιθανότητες και έβγαζαν από κοινού μία λογική απόφαση.
Μετά, πήγαιναν όλοι μαζί και έπιναν κρασί, μέχρι να χάσουν τον κόσμο κάτω από τα πόδια τους. Εν πλήρη μέθη, όταν η λογική είχε πια πάει περίπατο, αναφερόταν το ζήτημα εκ νέου και αποφάσιζαν για άλλη μία φορά.
Εάν και μόνο εάν οι δύο αποφάσεις συνέπεφταν, τις εφάρμοζαν. Αλλιώς, προφανώς επαναλάμβαναν τη διαδικασία.

Οι άνθρωποι «σκεπτόμαστε» με δύο τρόπους:

Ο ένας είναι η λογική, το μυαλό, ο λόγος. Όσα έχουμε μάθει, έχουμε καταλάβει, έχουμε κατηγοριοποιήσει και ταξινομήσει. Όσα μπορούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη και να τα αναλύσουμε. Όσα υπόκεινται σε αρχές, αξιώματα και καθολικές προτάσεις.

Ο άλλος είναι λίγο πιο αφηρημένος. Πού εδρεύει; Ουδείς γνωρίζει. Άλλοι λένε στον ίδιο τον εγκέφαλο, κάπου κοντά στο λόγο. Άλλοι πάλι λένε στην καρδιά ή στην ψυχή, άλλοι στα σπλάχνα, κάπου στο ηλιακό πλέγμα. Είναι αυτά που νοιώθουμε και που έχουμε νοιώσει. Αυτά που έχουμε βιώσει βαθιά και έχουνε γίνει ένα με μας. Είναι οι επιθυμίες, οι ανάγκες και οι φόβοι μας. Είναι αυτό που λένε ο εσωτερικός μας κόσμος και που πολύ τον υποβιβάζουν σε απλό συναίσθημα.

Έγραψα πιο πολλά για τον δεύτερο τρόπο. Δεν είναι, γιατί τον θεωρώ σημαντικότερο. Ίσως πάλι και να το κάνω. Είναι μάλλον, γιατί ακόμα αυτές οι λειτουργίες είναι σχεδόν άγνωστες. Όταν κάτι δεν το γνωρίζεις καλά, λες πάντα περισσότερα. Προσπαθούμε να τις βάλουμε στα καλούπια του λόγου, όμως αυτές είναι αυθύπαρκτες και έχουν τους δικούς τους νόμους. Εάν έχουν νόμους. Ελάχιστοι τις αναγνωρίζουν ακόμα και -ή μήπως κυρίως όχι;- στον ίδιο τους τον εαυτό κι ακόμα λιγότεροι τις ελέγχουν.

Ίσως να είναι η γνωστή διαφοροποίηση, που κάνουν τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες, το IQ και το EQ (Intelligence quotient & Emotional quotient). Το πρώτο μετρά την γενικότερη ευφυΐα και αντίληψη του ατόμου. Το δεύτερο τη δυνατότητα κατανόησης και διαχείρισης του συναισθήματος -τόσο του δικού σου, όσο και των άλλων. Ακόμα σε εμβρυϊκό στάδιο αυτή η θεωρία.

Αν μην τι άλλο, κατάφερε η περίφημη επιστήμη, να διακρίνει τουλάχιστον την ύπαρξη κάτι διαφορετικού από τη δική της βάση, τη λογική. Κατάφερε να υποψιαστεί ως σημαντική ανθρώπινη παράμετρο αυτό που όλοι οι άνθρωποι γνώριζαν ανέκαθεν. Οι αρχαίοι Πέρσες -όπως είδαμε- το λάμβαναν υπ’ όψιν ακόμα και στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων. Κι απ’ τους αρχαίους Έλληνες μου έρχεται τώρα μία φράση στο μυαλό, που ίσως να μοιάζει άσχετη, όμως νομίζω πως στην ουσία αναφέρεται σ’ αυτές τις τόσο σημαντικές και τόσο μυστήριες διεργασίες του είναι μας:

«Όποιος γνωρίζει τον κόσμο είναι έξυπνος, όποιος γνωρίζει τον εαυτό του είναι σοφός».