Κοσμοθεωρίες

Διάβασα κάπου πως ο Καζαντζάκης είναι «τρομερά υπερεκτιμημένος ως φιλόσοφος» και «Κοέλιο».

Ο Καζαντζάκης κατ’ αρχήν δεν ήταν «φιλόσοφος», ήταν πρωτίστως λογοτέχνης. Φυσικά και κάθε ποιητής και κάθε συγγραφέας έχουν μια κοσμοθεωρία, αλλά αυτό δεν τους καθιστά αυτομάτως «φιλοσόφους».

Εραστής της σοφίας μπορεί να είναι οποιοσδήποτε.

Η Φιλοσοφία όμως είναι κατοχυρωμένη ως επιστήμη· η επιστήμη που διερευνά την σκέψη και την λογική μέσω της σκέψης και της λογικής. Η Φιλοσοφία είναι ως εκ τούτου εκ προοιμίου ένα αυτοαναφορικό σύστημα με περιορισμένες δυνατότητες, διότι βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ελλιπή ανθρώπινη νόηση, η οποία με τη σειρά της βασίζεται στις επίσης ελλιπείς ανθρώπινες αισθήσεις.

Μια κοσμοθεωρία που σέβεται τον εαυτό της οφείλει να βγαίνει από τα όρια του νου. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν συμμετέχουν σ’ αυτήν ενορατικές ιδέες· συνείδηση πραγμάτων που δεν γίνονται αντιληπτά με τις φυσικές αισθήσεις. Αυτό μπορεί να ακούγεται «παράλογο», αλλά όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις έχουν γίνει βάσει ενόρασης· με αφετηρία την λογική και την πρότερη γνώση οι μεγαλοφυείς άνθρωποι κάποια στιγμή κάνουν ένα ποιοτικό άλμα και εκφράζουν ιδέες πέρα από την αποδεκτή λογική.

Οι Θρησκείες είναι βεβαίως οι πρώτες συστηματικές κοσμοθεωρίες, στερούμενες όμως κάθε επιστημονικότητας και στηριζόμενες στην Πίστη.

Παρεμπιπτόντως, η επιστήμη που θα έπρεπε κατ’ εξοχήν να ονομάζεται «Φιλοσοφία» είναι τα Μαθηματικά, τα οποία βασίζονται στα αξιώματα, δηλαδή σε προτάσεις της ανθρώπινης διαίσθησης που τις δεχόμαστε a priori χωρίς απόδειξη.

Ο Καζαντζάκης λοιπόν είχε μια κοσμοθεωρία, όπως έχει και ο Κοέλιο, όπως έχει και κάθε φιλόσοφος, όπως έχει κάθε άνθρωπος εντέλει. Το αν την αποδέχεται κάποιος ή όχι είναι ένα άλλο ζήτημα. Επίσης, άλλο ζήτημα είναι αν την καταλαβαίνει, ώστε να είναι σε θέση να την κρίνει.

Δεν ξέρω με ποια κριτήρια «εκτιμά» η ανθρωπότητα την αξία της κάθε κοσμοθεωρίας. Για μένα πάντως το βασικότερο κριτήριο είναι η επίδραση που έχει στην ανθρώπινη διάθεση και συμπεριφορά. Αν αφήνει τους πάντες εντελώς ανεπηρέαστους είναι άχρηστη. Αν όμως μια κοσμοθεωρία:

• Σε καθιστά ανίκανο να αντεπεξέρχεσαι στην πραγματικότητα της ζωής σου, είναι επιβλαβής.
• Σε οδηγεί σε απαξίωση της ζωής, είναι επιβλαβής.
• Σε παραλύει, σε μπερδεύει, σε καταθλίβει, είναι επιβλαβής.
• Σε γεμίζει ενοχές, είναι επιβλαβής.
• Σε κάνει να συμπεριφέρεσαι άσχημα προς τον συνάνθρωπο σου, οποιοδήποτε άλλο ον ή το περιβάλλον, είναι επιβλαβής.
• Σε απομονώνει, είναι επιβλαβής.
• Σου στερεί την ανθρώπινη βούληση, είναι επιβλαβής.

Η κοσμοθεωρία του Καζαντζάκη δεν εμπίπτει σε καμία από αυτές τις κατηγορίες. Ο Καζαντζάκης ήταν εξάλλου -όπως προείπαμε- πρωτίστως λογοτέχνης κι όποιος δεν το βλέπει ούτε αυτό, είναι απλώς τυφλός.

Η δε κοσμοθεωρία του Κοέλιο απευθύνεται σε ένα πολύ ευρύτερο κοινό, είναι βαθιά εκλαϊκευμένη –δεν κρίνω αν είναι σωστή ή όχι, πάντως δεν εμπίπτει ούτε αυτή σε καμία από τις προηγούμενες επιβλαβείς κατηγορίες, αντιθέτως έχει κάνει πολύ κόσμο να δει τη ζωή του με μεγαλύτερη αισιοδοξία και τον έχει προτρέψει σε προσπάθεια άμεσης βελτίωσής της. Το να κατηγορεί κάποιος τον Κοέλιο είναι διανοητικός ελιτισμός, που παραβλέπει την θετική επίδραση αυτής της θεωρίας σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη γη.  

Ναι, ο Κοέλιο δεν είναι για διανοούμενους. Κι ο Καζαντζάκης δεν είναι για όλους, όπως κανείς και τίποτα δεν είναι για όλους. Μεταξύ τους, δε, είναι γελοίο να τους συγκρίνει κανείς.


Alexia Iliadou

Αναμνήσεις

Το καλοκαίρι μεταξύ Δημοτικού και Γυμνασίου με ρώτησε η μητέρα μου αν θα ήθελα να εργαστώ εθελοντικά για ένα μήνα περίπου σε μία έκθεση βιβλίου σε κάποιο από εκείνα τα ελάχιστα εναπομείναντα, υπέροχα νεοκλασσικά κτήρια της Βασιλίσσης Σοφίας. Ήμουν ψηλή, ανεπτυγμένη και μεγαλόδειχνα. Μπορούσε άνετα να με κάνει κανείς 18.

Δέχθηκα λοιπόν την πρόταση αυτή και ήταν μια πολύ ωραία κι ενδιαφέρουσα εμπειρία. Όλη μέρα ανάμεσα στα βιβλία, διάβαζα ό,τι ήθελα μιας και ο κόσμος που ερχόταν ήταν λιγοστός, αν και η έκθεση εξαιρετικά πλούσια.  

Χαρακτηριστικά θυμάμαι τα βιβλία του Ηλία Πετρόπουλου με το λεξιλόγιο της αργκό και τα πολυτελή λευκώματα με στίχους από τους Beatles και τους Rolling Stones.

Στα μεσημεριανό διάλειμμα περιδιάβαινα τα σοκάκια του Κολωνακίου· 

μια υπέροχη αίσθηση κατέκλυζε το άγουρο μυαλό μου στους πεζόδρομους με τα μαγαζάκια και τα μικρά υπαίθρια café. 

Πάντα μου άρεσε να περπατώ στους δρόμους της Αθήνας. 

Μία από τις ωραιότερες Πρωτοχρονιές της ζωής μου ήταν μερικά χρόνια αργότερα, όταν έφυγα με έναν πολύ καλό μου φίλο μου ξημερώματα από κάποιο πάρτυ 

και μεθυσμένοι τριγυρνούσαμε μέχρι το μεσημέρι στα στενά κάτω από την Ομόνοια· 

στα λούμπεν στενά του κέντρου της αγαπημένης αυτής πόλης, με τους ελάχιστους ακόμα τότε ξένους, τις πουτάνες και τους ξεχασμένους ρεμπέτηδες που ακόμα μιλούσαν τη γλώσσα του Πετρόπουλου.

Σ’ αυτήν την έκθεση λοιπόν έκανα παρέα με μία κοπέλα, πολύ μεγαλύτερή μου, 

η οποία ζούσε με τη μητέρα της σε ένα αρχοντικό πάνω από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου –στη Δημοκρίτου-, 

τριώροφο, ψηλοτάβανο, με ανάγλυφες πόρτες, μαρμάρινες σκάλες, μπάνια από εκείνα τα παλιά, τα τεράστια και μπανιέρες με πόδια σκαλιστά. 

Εκεί πηγαίναμε τ’ απογεύματα κι ακούγαμε δίσκους -είχα τρελλαθεί τότε με τον J.J. Cale και το εξώφυλλο με τα τσιγάρα Gitanes. 

Κάπου εκεί πρωτοκάπνισα. Κάπου εκεί οσμίστηκα λεκτικά και την ηδονή του σεξ.

Ένα πέπλο μαγείας σκεπάζει ακόμα τις εφηβικές μου αναμνήσεις· φαντάζομαι στους περισσότερους συμβαίνει αυτό.

Δεν ξέρω πώς μού ‘ρθε η συγκεριμένη ανάμνηση,
ίσως γιατί όλα ήταν τόσο όμορφα και εσχάτως λατρεύω την ομορφιά των πραγμάτων, ορατών τε πάντων και αοράτων

-γενικώς όμως το παρελθόν μου το έχω ξεχασμένο, θαμμένο κάτω από χιλιάδες αποχρώσεις αέναης αλλαγής, 

μια μακρά αλληλουχία εσωτερικών βιωμάτων, με ένα όμως σταθερό ανεξίτηλο Leitmotif,

τo οποίo πολύ εύστοχα και πολύ ποιητικά περιγράφει ο Σεφέρης σε έναν στίχο, που διάβασα πρόσφατα στον τοίχο μίας φίλης:

«Ανάμεσα σε δυο πικρές στιγμές δεν έχεις καιρό μήτε να ανασάνεις

ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου

μια τρυφερή μορφή παιδιού γράφεται και σβήνει.»

Γ. Σεφέρης, Σχέδια για ένα καλοκαίρι

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει ανάμεσα σε όλες τις στιγμές…

Alexia Iliadou