Ευγενική απόσυρση

Σε πολλές δυτικές κοινωνίες, η κατάληξη ενός ηλικιωμένου σε οίκο ευγηρίας είναι προγραμματισμένη: οι ίδιοι οι πολίτες θεωρούν σωστό να μην επιβαρύνουν την οικογένειά τους με τα αναπόφευκτα προβλήματα των γηρατειών.

Αυτό βέβαια συνεπάγεται απομάκρυνση, τόσο φυσική όσο και συναισθηματική: παύουν να συμμετέχουν στη ζωή των παιδιών και των εγγονιών τους. Η οικογένεια γίνεται αυτομάτως μικρότερη και φτωχότερη.

Σε παλαιότερου τύπου κοινωνίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η ελληνική, θεωρούμε τα ηλικιωμένα μέλη της οικόγενειας εξίσου σημαντικά όσο και τα ελπιδοφόρα νιάτα -πολύ συχνά κάνουν και κουμάντο.

Αυτό συχνά συνεπάγεται ανακατωσούρα, άγχη και τρεξίματα, αλλά και τη χαρά της πολυμελούς οικογένειας, τις οικογενειακές γιορτές, την αίσθηση πως η ζωή δεν συρρικνώνεται σταδιακά και πεθαίνει, αλλά φουσκώνει, ωριμάζει και εναλλάσσεται.

Δεν ξέρω ποιο είναι το πιο σωστό -το "σωστό" γενικώς είναι μία έννοια που συνήθως περιγράφει το πιο βολικό γι' αυτόν που εκφέρει τη γνώμη.

Πάντως η δική μου γνώμη συμπίπτει με αυτήν του Paul Valery: "Η ευγένεια είναι οργανωμένη αδιαφορία". Προτιμώ μια οικογένεια γεμάτη προβλήματα, αλλά ζωντανή, παρά την "ευγένεια" της -έστω και οικειοθελούς- απόσυρσης...

Η ιστορία του πατέρα μου, που ήρθε από την Σμύρνη το '22

Φωτό: Μανώλης Μεγαλοκονόμος, ο σημαντικότερος ίσως φωτογράφος της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και φίλος της οικογένειας

Μιας και λόγω των Σύρων όλοι θυμήθηκαν προσφάτως την καταστροφή της Σμύρνης -το Lifo κάνει εκτενές αφιέρωμα με προσωπικές ιστορίες προσφύγων από τη Σμύρνη-, ας παραθέσω κι εγώ την ιστορία του μπαμπά μου, όπως τουλάχιστον την έχω ακούσει και την ξέρω.

Ο πατέρας μου λοιπόν γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1915 -την ίδια χρονιά με τον Frank Sinatra, είχε να το λέει! Ο αδελφός του το ‘17, δυο αδέλφια ήταν. Ο πατέρας τους Ηλίας ήταν γέννημα-θρέμμα Σμυρνιός κι η μάνα τους Σαπφώ ήταν από τη Λέσβο, πολλοί γάμοι συνάπτονταν τότε μεταξύ αυτών των πληθυσμών, μιας και τα ελληνικά νησιά είναι μία πετριά από τις ακτές της πάλαι ποτέ Ιωνίας.

Ο παππούς τους Όθων είχε έρθει από το Αϊβαλί στη Σμύρνη -αν οι πληροφορίες είναι σωστές- και για ένα φεγγάρι ήταν διπλωματικός απεσταλμένος της Σμύρνης στην Τεργέστη  -αυτό το έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια, ψαχουλεύοντας για ώρες τα αρχεία της «Εστίας» Νέας Σμύρνης, όταν κάποτε ενδιαφερόμουν ακόμα για το γενεαλογικό μου δέντρο. Παντρεμένος με την επίσης Λέσβια Αλεξία από την οποία πήρα και τ’ όνομά μου. Κάποια στιγμή θέλησε να ανοίξει στην Σμύρνη τράπεζα και για οικονομικά συμφέροντα τον σκότωσαν κάπου στα τέλη του 19^ου αιώνα - αρχές '20^ου.

Το 1922 λοιπόν η οικογένεια του πατέρα μου ζούσε κι ευημερούσε στη Σμύρνη με σπίτι και μαγαζί «Εδώδιμων-Αποικιακών» πάνω στον γνωστό μεγάλο παραλιακό δρόμο της Σμύρνης. Το 1922, όταν ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά κι άρχισε ο διωγμός των Ελλήνων από τη Σμύρνη, η γιαγιά μου πήρε τα δυο της παιδιά με σκοπό να περάσει με βάρκα απέναντι, στη γενέτειρά της Μυτιλήνη. Για 3 μέρες κρύβονταν σε τάφους να μην τους βρουν και τους σκοτώσουν. Ο παππούς έμεινε πίσω και δεν γύρισε ποτέ. Μέχρι που πέθανε η γιαγιά μου το 1973, έβαζε συνεχώς ανακοίνωση στις Αναζητήσεις Αγνοουμένων του Ερυθρού Σταυρού, που τις ακούγαμε κι απ΄ το ραδιόφωνο –αυτό το θυμάμαι προσωπικώς.

Από τη Μυτιλήνη σύντομα κατέφθασαν στην Αθήνα. Η γιαγιά είχε ράψει τα κοσμήματά της στη φόδρα κάποιων φορεμάτων και πουλώντας τα πέρασαν τον πρώτο καιρό στην Αθήνα. Για μερικά χρόνια έμεναν μαζί με πολλούς άλλους πρόσφυγες και κοιμόντουσαν στα πατώματα ενός αρχοντικού που είχε παραχωρήσει ο Κανελλόπουλος –δεν ξέρω ποιος ακριβώς Κανελλόπουλος- γι’ αυτόν τον σκοπό στου Ψυρρή. Ο πατέρας μου μέχρι που πέθανε έλεγε «Εγώ στου Ψυρρή μεγάλωσα», για να δηλώσει πως ήταν «περπατημένος». Μόλις ήρθε στην Ελλάδα άρχισε να καπνίζει και το έκοψε στα 10!

Μερικά χρόνια αργότερα το ελληνικό κράτος αποφάσισε να μοιράσει ομοιόμορφα κτήματα 400 περίπου μέτρων στους πρόσφυγες της Σμύρνης με ένα συμβολικό αντίτιμο, πάνω από την Συγγρού, στο ύψος της Καλλιθέας. Το 1928 λοιπόν η γιαγιά μου αγόρασε το κτήμα αυτό στην περιοχή που προς τιμήν των προσφύγων από τη Σμύρνη ονομάστηκε Νέα Σμύρνη και στο οποίο ακόμα μένω -δόθηκε για αντιπαροχή λίγο πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση.

Η γιαγιά μου άρχισε αμέσως να δουλεύει για να μεγαλώσει τα δυο της παιδιά -μία γυναίκα μόνη με ελάχιστους μακρινούς συγγενείς στην Αθήνα. Της άρεσε να κεντάει, αλλά έμαθε και ραπτομηχανή κι έπιασε δουλειά ως ράφτρα στην τότε επιχείρηση της Singer στην Ελλάδα. Ο πατέρας μου ως ο μεγαλύτερος από τα δύο παιδιά βγήκε από πολύ μικρός στη βιοπάλη, κάνοντας δουλειές του ποδαριού για να βοηθάει την οικογένειά του και για να σπουδάσει ο μικρός σε στρατιωτική σχολή αρχικά και στη συνέχεια αρχιτέκτονας. Κι ο ίδιος όμως, παρ’ όλο που δούλευε και ήταν αθλητής σφύρας στον Πανιώνιο, ταυτόχρονα παρακολουθούσε τη νυχτερινή Εμπορική Σχολή και με τα χρόνια κατάφερε να ανοίξει τυπογραφείο, το οποίο μετέτρεψε εν συνεχεία σε ένα μικρό εργοστάσιο επεξεργασίας χαρτιού. Το πρώτο του τυπογραφείο ήταν πάνω στην Κεντρική πλατεία της Νέας Σμύρνης, στον ισόγειο χώρο που αργότερα έγινε ο γνωστός «Άδωνις».

Και τα δύο παιδιά πολέμησαν για την Ελλάδα το ’40 -ο θείος μου ως αξιωματικός του στρατού τότε είχε πάει με την κυβέρνηση στην Αίγυπτο για ένα διάστημα. «Οι πρόσφυγες είναι πιο Έλληνες κι από τους Έλληνες», συνήθιζαν να λένε κι οι δυο με περηφάνεια. Κι ήταν αλήθεια…

Ο θείος μου πήγε κάπου το ‘70 στη Σμύρνη να ψάξει τι απέγινε ο πατέρας τους. Βρήκε το σπίτι, βρήκε και το μαγαζί τους -άθικτα ακόμα και σε τουρκικά χέρια. Βρήκε κι έναν ομαδικό τάφο, όπου είχαν πετάξει τον πατέρα τους μαζί με πολλούς άλλους Έλληνες…

Ένας "τέλειος" κόσμος

Φαντάζομαι όλοι συμφωνούμε πως η φύση είναι ωραία· 

είτε πιστεύουμε πως την δημιούργησε κάποιος θεός, είτε πως είναι προϊόν εξέλιξης.

Η ομορφιά της φύσης έγκειται στη συνύπαρξη αταίριαστων πραγμάτων.

Πώς θα ήταν η φύση αν υπήρχαν μόνο τα "αγαθά" και τα "ωφέλιμα" -σύμφωνα πάντα με την ανθρώπινη κρίση; 

Χωρίς τα άγρια ζώα και τα δηλητηριώδη φυτά; 

Πώς θα ήταν η ζούγκλα αν της έβαζες τάξη; 

Πώς θα συνεχιζόταν η ζωή χωρίς τους "αιμοβόρους" καρχαρίες, τις "ενοχλητικές" μέλισσες και τα "γλοιώδη" ερπετά;

Έκανε ο "παντοδύναμος" λάθος επιλογές ή μήπως ο πλανήτης μας έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις; 

Θα αμφισβητήσουν οι θρήσκοι τη σοφία του θεού ή οι επιστήμονες την εξελικτική διαδιακασία;

Η ανθρώπινη κοινωνία αποτελείται από ανθρώπους-δημιουργήματα της φύσης και δε μπορεί παρά να ομοιάζει στη φύση. 

Φαντάζεστε έναν κόσμο γεμάτο ανθρώπους που θα μιλούσαν μόνο για την αγάπη και την αρμονία; 

Όπου όλοι θα ήταν ευγενικοί, μετρημένοι και ήπιοι και θα θυσίαζαν τα ένστικτά τους στο βωμό της "τέλειας" ψυχής;

Δεν θα ήταν παρά ένας κόσμος μισερός, υποκριτικός, υποταγμένος στη θέληση των "καλών". 

Θα ζούσαμε απλά μιαν ακόμα δικτατορία· 

κι όλοι οι φθονεροί, οι λαίμαργοι και οι άπληστοι θα γίνονταν οι αγαπημένοι ήρωες της αντίστασης.

Ίσως σοφά ο παράδεισος δεν είναι παρά μια απραγματοποίητη ελπίδα, μια ανεκπλήρωτη υπόσχεση...

Ο λαβύρινθος

Απ’ το λαβύρινθο 

για νά ‘βγεις, 

μην ψάχνεις το Μινώταυρο·

μήτε το μίτο να πιαστείς

την έξοδο για νά ‘βρεις.

Κούρνιασε ατάραχος

σε μία σκοτεινή

απ’ της ζωής σου τις πολλές,

τις δαιδαλώδεις τις στροφές, 

και ονειρέψου 

-με μάτια ορθάνοιχτα-

πως ο λαβύρινθος 

στ’ αλήθεια δεν υπάρχει, 

πως κάποτε σαν τώρα 

όλα τα ονειρεύτηκες,  

χωρίς όμως να ξέρεις

πως στ’ όνειρό
τ’ αλλοτινό

βαθιά θε’ να πιστέψεις 

και μοναχός με 

φυλακή 

κι εχθρό 

και ημίθεη σωτήρα
το αγνό μυαλό σου
θα πλανέψεις... 

Δίχως λόγια

Τα πόδια αυτά που σέρνεις
για τις προσωπικές σου θλίψεις,
κάντα φτερούγες.
Για να ζεστάνεις άλλους.
Και με τα πούπουλά τους σκούπισε
-ανεπαισθήτως-
δάκρυα πιο πικρά
απ’ τα δικά σου.

Υπάρχει και το ψυχολογικό bullying

Όταν ήμουν μικρή, περνούσα όλες τις καλοκαιρινές μου διακοπές στο εξοχικό μας, 3 μήνες εκεί. Είχα παρέα στο σπίτι στην Αθήνα, είχα παρέα στο σχολείο, είχα παρέα και στο εξοχικό.

Όταν ήμουν λοιπόν γύρω στα 10, παίζαμε ένα απόγευμα κάποιο παιχνίδι τύπου κρυφτό. Ένα κορίτσι από την παρέα, λίγο μεγαλύτερο από μένα, μου έκανε κάτι σαν κεφαλοκλείδωμα από πίσω και με το χέρι της μου έκλεινε τη μύτη και το στόμα. Δε μπορούσα να αναπνεύσω. Χτυπιόμουν να ξεφύγω, αλλά δεν με άφηνε. Οπότε αναγκάστηκα να της δαγκώσω το χέρι.

Δεν ξέρω πια μήπως ήταν καλύτερα να την αφήσω να με πνίξει… Σε συνεργασία με έναν ξάδελφό της, έπεισαν όλη σχεδόν την παρέα πως τη δάγκωσα στα καλά καθούμενα. Έγραψαν ένα ποιηματάκι και κάθε απόγευμα περνούσαν έξω από το σπίτι και φώναζαν όλοι μαζί:

«Αλεξία, προδοσία,
δεν σε θέλει ο λαός.
Πάρ’ τα δόντια σου κι εμπρός!
Είσαι σκύλος μανιακός!»

Φυσικά και θυμάμαι ακόμα το ποιηματάκι απ’ έξω… Ήταν μάλλον η πρώτη απαίσια εμπειρία της ζωής μου. Ένιωθα μόνη, ξεκομμένη και πολύ-πολύ αδικημένη. Αυτό κράτησε αρκετόν καιρό, δε μπορώ πια να υπολογίσω πόσο, γιατί τα παιδιά έχουν διαφορετική αίσθηση του χρόνου.

Όταν ξεθύμανε η ιστορία, ήμασταν πάλι όπως πριν: μέλι-γάλα. Τα παιδιά επιτίθενται βάναυσα, τα παιδιά ξεχνούν. Πιθανώς όλοι αυτοί να μην θυμούνται καν το όλο περιστατικό. Αλλά εμένα με σημάδεψε. Μ’ έκανε να πάψω να εμπιστεύομαι τους ανθρώπους, μ’ έκανε να φοβάμαι τα ψέματα, την χειριστικότητα, την ψυχολογία του όχλου.

Είμαστε τα βιώματά μας και μετά θέλει πολλή δουλειά για να ξεγίνουμε ό,τι μας παιδεύει και μας παγιδεύει.

Συστημικός/Αντισυστημικός και πράσσειν άλογα

Τώρα τελευταία ακούω συνεχώς μια λέξη, που παλιότερα δεν πολυχρησιμοποιούνταν, αλλά τώρα έχει γίνει καραμέλα στο στόμα όλων. Είναι η λέξη (αντι)συστημικός. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω μια έρευνα στο διαδίκτυο και σας την παρουσιάζω.

Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη, πρόκειται περί νεολογισμού που δημιουργήθηκε γύρω στο 1970, αποτελεί μεταφορά από την ελληνογενή αγγλική λέξη systemic, και σημαίνει αυτόν που σχετίζεται με το τρέχον σύστημα/κατεστημένο ή ανήκει σε αυτό.

Αντισυστημικός από την άλλη ονομάζεται όποιος εναντιώνεται σε ή αμφισβητεί κάποιο υφιστάμενο σύστημα και τους θεσμούς του (πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, εμπορικό, θρησκευτικό, εκπαιδευτικό, καλλιτεχνικό κ.λπ.)

Στην επιστήμη, συστημική ονομάζεται ένα διεπιστημονικό γνωστικό πεδίο, που βασίζεται στη θεωρία συστημάτων. Ως σύστημα ορίζεται ένα σύνολο στοιχείων σε αλληλεπίδραση, όπου μία αλλαγή σε ένα από αυτά προκαλεί αλλαγή σε όλα τα άλλα. Η θεωρία των συστημάτων είναι μια σύγχρονη προσπάθεια σύνθεσης των διαφόρων όψεων της πραγματικότητας, υιοθετώντας μια ολιστική και «σχεσιακή» αντίληψη του κόσμου.

Η συστημική σκέψη αποτελεί λοιπόν μία μετα-επιστήμη, το αντικείμενο της οποίας είναι όλα τα επιστημονικά πεδία και σύμφωνα με την οποία «Τo Όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του», όπως είχε πει και ο Αριστοτέλης.

Στην οικονομία, συστημικό ονομάζουμε ουσιαστικά κάτι που είναι μεταδοτικό: αν π.χ. η Ελλάδα καταρρεύσει οικονομικά, λόγω του κοινού νομίσματος και άλλων εξαρτήσεων με την υπόλοιπη Ε.Ε. μπορεί να καταρρεύσουν κι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ή αν καταρρεύσει μια «συστημική» τράπεζα, τότε θα υπάρξουν συνέπειες και σε άλλες τράπεζες ή και στο κράτος κ.λπ. 

Στην ψυχολογία, συστημική ονομάζεται η ψυχολογική προσέγγιση όπου το άτομο αναλύεται στο πλαίσιο/περιβάλλον στο οποίο ανήκει (οικογενειακό, εργασιακό, κοινωνικό, πολιτιστικό).

Στην κοινωνιολογία οι συστημικές θεωρίες είναι τόσες πολλές και τόσο αντιφατικές, που δεν ξέρω αν μπορεί να τους αποδοθεί κάποιο ενιαίο νόημα.

Τώρα, το πώς χρησιμοποιούνται οι λέξεις «συστημικός/αντισυστημικός» στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι μια πονεμένη ιστορία. Απλά ο καθένας -όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα που συζητάμε- λέει ό,τι καταλαβαίνει, ό,τι τον συμφέρει, γενικώς ό,τι νά ‘ναι. Οι 2 λέξεις αποκτούν θετική ή αρνητική χροιά, ανάλογα με το ποιος και για ποιο σκοπό τις χρησιμοποιεί.

(Ένα άλλο θέμα, είναι πως ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να είναι «συστημικός» π.χ. ως προς το πολιτικό σύστημα, αλλά να αμφισβητεί την Εκκλησία, που αποτελεί τον θεσμό των θεσμών στην Ελλάδα -ή αντιστρόφως. Τι είναι αυτός ο άνθρωπος στην προκειμένη; Συστημικός ή αντισυστημικός;)

Σε κάθε περίπτωση, οι όροι «συστημικός» και «αντισυστημικός» δεν συνάδουν με τη συστημική θεωρία, μιας και δεν επιχειρούν τη σύνθεση, αλλά τη διχοτόμηση της κοινωνίας σε «σύστημα» και «αντισύστημα», «συστημικούς» και «αντισυστημικούς». Λες και δεν είμαστε όλοι αναπόσπαστα μέρη του συστήματος στο οποίο ζούμε. Ως εκ τούτου, αποτελούν διχαστική και ανούσια επιχειρηματολογία.

Όλα είναι φυσικά και ισότιμα

Φτιάχνουμε μαζικές θεωρίες και τις πιστεύουμε. Θα μπορούσε να ονομάσει κανείς αυτές τις θεωρίες μαζική παράκρουση –μια ιδέα καρφώνεται στα κεφάλια των πολλών και λατρεύεται ως απόλυτη αλήθεια.

Αναφερόμαστε στη Φύση όποτε θέλουμε να επιχειρηματολογήσουμε υπέρ ή κατά κάποιας τέτοιας ανθρώπινης θεωρίας. Όμως στη Φύση απλά υπάρχουν τα πάντα. Αυτό που κάνουμε είναι να απομονώνουμε κάθε φορά συγκεκριμένα παραδείγματα και να τα φωτίζουμε.

Λέμε πως η Φύση φτιάχνει τα πλάσματα όμορφα σε μικρή ηλικία για να ζευγαρώνουν και να τεκνοποιούν. Όμως τα ζώα δεν έχουν συναίσθηση της εμφάνισης, ούτε της δικής τους ούτε των άλλων. Τα αρσενικά πηδούν απλά όποιο θηλυκό βρίσκεται κοντά τους -αυτό εξάλλου το συμμερίζονται και οι αρσενικοί άνθρωποι.

Αν η Φύση φτιάχνει τα μικρά γλυκούλικα, κι αν η Φύση έχει οποιονδήποτε σκοπό και δεν είναι όλα αυτά πάλι δικές μας θεωρίες, είναι για να δημιουργούν συναισθήματα συμπόνοιας, για να τα προστατεύσει όσο αυτά είναι αδύναμα -όχι για να είναι σέξυ.

Λέμε πως η Φύση έχει φτιάξει τα πάντα με σκοπό τη διαιώνισή της. Μπορεί… Ίσως όμως υπάρχει απλά για να υπάρχει. Σε κάθε περίπτωση η Φύση διαθέτει τόσους πολλούς τρόπους διαιώνισης, που σίγουρα δεν δίνει δεκάρα για το τι κάνει κάθε μεμονωμένο μέρος της.

Λέμε πως η ομοφυλοφιλία είναι ανθρώπινη ανωμαλία. Στη Φύση όμως υπάρχουν όντα ερμαφρόδιτα, που αναπαράγονται μόνα τους, υπάρχουν αρσενικά που γεννούν, υπάρχει ό,τι βάζει και δε βάζει ο ανθρώπινος νους. Και ο άνθρωπος είναι έτσι κι αλλιώς μέρος της Φύσης, άρα η Φύση έχει φτιάξει και τους έτσι και τους αλλιώς και τους αλλιώτικους. Όλα είναι φυσικά.

Μόνο τα μάτια μας μεταφράζουν το κάθε τι -ανάλογα με τις μαζικές θεωρίες της κάθε εποχής- σε όμορφο ή άσχημο, καλό ή κακό, ηθικό ή ανήθικο. Στη Φύση συνυπάρχουν όλα ισότιμα.

Στη Φύση, στη Ζωή, τα πάντα είναι φυσικά και ισότιμα.-

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

του Mark Manson

Φαντάσου πως υπάρχει ένα μηχάνημα που μπορεί να «κατεβάσει» το περιεχόμενο του εγκεφάλου σου σε έναν υπολογιστή και να το αποθηκεύσει σε ένα αρχείο. Πως όλες οι ελπίδες, τα όνειρα, οι φιλοδοξίες, οι αναμνήσεις, τα βρώμικα μυστικά και οι kinky φαντασιώσεις σου βρίσκονται μέσα σε αυτό το αρχείο και μπορούν να φορτωθούν σε ένα πρόγραμμα που θα μετατρέψει τον υπολογιστή σε μια τέλεια, αν και προσωρινή, τεχνητή αναπαραγωγή «σου».

Ο υπολογιστής θα ήταν τότε σε θέση να κάνει στη θέση σου κάποιες δουλειές που βρίσκεις βαρετές, ακριβώς όπως θα τις έκανες κι εσύ ο ίδιος, με την ίδια αισθητική και τις ίδιες προτιμήσεις. Θα μπορούσε π.χ. να βρει και να παραγγείλει ένα καινούριο χαλί για το σαλόνι σου, να κάνει έρευνα για κάποιο project που έχεις αναλάβει, να κάνει τη φορολογική σου δήλωση, να υπολογίσει τις οικονομίες που απαιτούνται για το πανεπιστήμιο των παιδιών σου, κι όλα αυτά ενώ εσύ κοιμάσαι ή κάθεσαι στον καναπέ και μασουλάς.

Κατά μία έννοια, θα ήταν «εσύ», κι όμως θα βρισκόταν εντελώς έξω από το σώμα σου και τη συνειδητότητά σου.

Τώρα φαντάσου πως αυτό το πρόγραμμα σού επιτρέπει να αλλάξεις «εσύ» ο ίδιος. Πως μπορείς να διαγράψεις μερικές τραυματικές αναμνήσεις, να ανεβάσεις λίγο την αυτοεκτίμησή σου, να αφαιρέσεις μία κακή και να εγκαταστήσεις μερικές νέες καλές συνήθειες. Και πως στη συνέχεια μπορείς να συνδέσεις τον υπολογιστή στο πίσω μέρος του κεφαλιού σου και να κατεβάσεις το νέο σου "εσύ" μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ακριβώς όπως ο Neo στο Matrix, που έμαθε ξαφνικά kung fu.



Ή ας πούμε πως τρελαίνεσαι και αποφασίζεις να διαγράψεις όλες τις αναμνήσεις σου και να τις αντικαταστήσεις με ψεύτικες, τεχνητές αναμνήσεις. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Κι αν σβήσεις και αντικαταστήσεις ολόκληρη την προσωπικότητά σου; Τι γίνεται τότε;

Ή ας το κάνουμε πραγματικά παράξενο. Ας υποθέσουμε ότι εσύ κι ένας φίλος σου προκειμένου να διασκεδάσετε, φορτώνετε το μυαλό σας στον υπολογιστή και κατεβάζετε στα κεφάλια σας ο ένας τη συνείδηση του άλλου. Έτσι, τώρα είσαι «εσύ» στο σώμα του φίλου σου, και «αυτός» στο δικό σου σώμα. Τώρα φαντάσου ότι μένεις στο σώμα του άλλου για χρόνια, στο σημείο που οι προσωπικότητές σας, οι αναμνήσεις και οι αντιλήψεις σας συγχωνεύονται σε υβριδικές προσωπικότητες, που είναι λίγο «εσύ» και λίγο ο φίλος σου. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Είναι ο φίλος σου ακόμα ο φίλος σου; Ή μήπως είστε και οι δύο μαζί μία περίεργη νέα οντότητα;

Περίμενε όμως, ας το κάνουμε ακόμα πιο περίεργο.

Ας υποθέσουμε πως σε αυτό το προηγμένο υποθετικό μέλλον, έχουμε αποικίσει τον Άρη. Και ο Γαλαξιακός Αυτοκράτορας Elon Musk έχει βγάλει διάταγμα να μπορούν οι «Minions» υπήκοοί του να ταξιδεύουν γρήγορα και οικονομικά μέχρι τον Άρη. Για το σκοπό αυτό λοιπόν ο αυτοκράτορας Musk ιδρύει μια εταιρία με σκοπό να εφεύρει μια συσκευή τηλεμεταφοράς. Ονομάζει την εταιρεία "Fuck you, είμαι ο Elon Musk και κάνω ό,τι γουστάρω". Και μέσα σε τρία χρόνια η χρηματιστηριακή της κεφαλαιοποίηση είναι 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Και ασφαλώς, ο Musk καταφέρνει να δημιουργήσει τη συσκευή τηλεμεταφοράς και είμαστε όλοι έτοιμοι να πάμε στον Άρη με την ίδια ευκολία που πιθανότατα πήγαμε μέχρι το γραμματοκιβώτιό μας σήμερα το πρωί.

Ο τρόπος λειτουργίας αυτής της συσκευής τηλεμεταφοράς είναι απλός: παίρνει το ανθρώπινο σώμα και το διαλύει στα τρισεκατομμύρια των συστατικών του ατόμων. Στη συνέχεια κωδικοποιεί αυτά τα άτομα ως ψηφιακά δεδομένα και τα διακτινίζει με την ταχύτητα του φωτός σε μια παρόμοια συσκευή στον Άρη. Η συσκευή στον Άρη λαμβάνει τα δεδομένα και ανασυνθέτει τα τρισεκατομμύρια άτομα με την ίδια ακριβώς διάταξη που είχαν στη Γη πριν διαλυθούν, δηλ. εσένα, και τσουπ! Είσαι πλέον στον Άρη.

Ή μήπως όχι;

Κοίτα: εσύ διαλύθηκες στη Γη. Κάθε άτομό σου αποσυντέθηκε και διαχωρίστηκε. Και το "εσύ" που ανασυντέθηκε στον Άρη -αν και διαθέτει το ίδιο σώμα, εγκέφαλο, σκέψεις και αναμνήσεις- είναι μια εντελώς νεοσύστατη οντότητα.

Με μια πολύ αληθινή έννοια, η συσκευή τηλεμεταφοράς λειτουργεί ως εξής: σε δολοφονεί βιαίως στη Γη και στη συνέχεια σε κλωνοποιεί αστραπιαία σε μια άλλη τοποθεσία, όπως ήσουν τη στιγμή ακριβώς πριν πεθάνεις.

Είσαι λοιπόν ακόμα εσύ στον Άρη; Ή πρόκειται απλά για ένα τέλειο αντίγραφό σου που στην πραγματικότητα είναι κάποιος άλλος;

ΑΝ ΝΟΜΙΖΕΙΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ "ΒΡΕΙΣ" ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ, ΠΕΡΙΜΕΝΕ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΙ ΕΧΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΣΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ.

Αυτές οι ερωτήσεις μπορεί να φαίνονται τρελές και μη ρεαλιστικές, αλλά αν δεν το έχεις ακούσει ακόμα, η τεχνολογία προχωρά με γεωμετρικό ρυθμό. Πολλές από αυτές τις τεχνολογίες πιθανότατα θα υλοποιηθούν ενόσω ακόμα ζούμε.

Η αλήθεια είναι πως ήδη αντιμετωπίζουμε μερικά από αυτά τα ζητήματα ταυτότητας, αλλά σε πολύ μικρότερη, ανεπαίσθητη κλίμακα.

Η μεταφόρτωση ολόκληρων προσωπικοτήτων σε ένα δίκτυο μπορεί να φαντάζει παλαβή, αλλά ήδη ανεβάζεις ένα μεγάλο ποσοστό της ζωής σου στα κοινωνικά μέσα, στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και στο cloud. Είναι αυτά τα ανεβασμένα δεδομένα μια ακριβής αντιπροσώπευσή «σου»; Είναι μέρος της ταυτότητάς σου; Αν όλα διαγραφούν και αντικατασταθούν από άλλες πληροφορίες, «εσύ» θα έχεις τότε αλλάξει;

Ως άνθρωποι, είναι στη φύση μας να ετεροπροσδιοριζόμαστε, να ψάχνουμε την ταυτότητά μας σε εξωτερικά σημεία αναφοράς. Ο Γιάννης είναι ένας καλός ντράμερ. Του Γρηγόρη του αρέσουν τα anime. Ο Χρήστος είναι δικηγόρος.

Αλλά αυτά τα εξωτερικά σημεία αναφοράς καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις υλικές συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι καλός δικηγόρος εάν δεν υπάρχει γραπτός νομικός κώδικας και δικαστικό σύστημα. Δεν μπορείς να είσαι anime nerd αν δεν υπάρχει τηλεόραση, όπως δεν μπορείς να είσαι καλός ντράμερ αν κανένας δεν έχει εφεύρει ακόμα τα ντραμς.

Όλα αυτά είναι απλοϊκά παραδείγματα. Όμως το θέμα παραμένει: όλα όσα αντιλαμβανόμαστε ως «εαυτό», ως ταυτότητά μας -σε τι είμαστε καλοί, πώς είναι η εξωτερική μας εμφάνιση, τι πιστεύουμε, τι εκτιμούμε- καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις τεχνολογικές και οικονομικές συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε. Εάν βρεθείς σε ένα νησί με μια φυλή όπου κανένας δεν ξέρει να κολυμπάει, γρήγορα θα προσδιοριστείς ως "ο κολυμβητής". Ενώ αν ενταχθείς στην ομάδα κολύμβησης του σχολείου και βγαίνεις συνεχώς τελευταίος, θα είσαι «ο loser». Όταν όμως ολόκληρη η κολυμβητική ομάδα του σχολείου ηττηθεί σε δέκα χρόνια κατά κράτος από μία ομάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από ανθρωποειδή ρομπότ, τότε η ταυτότητά σου θα είναι απλώς "ο άνθρωπος" (που είναι χάλια στην κολύμβηση).

Ίδια δραστηριότητα, αλλά τελείως διαφορετικές «ταυτότητες» - δηλαδή εντελώς διαφορετικοί τρόποι περιγραφής και θέασης του εαυτού με βάση τις εξωτερικές συνθήκες και την εμπλεκόμενη τεχνολογία.

Το γεγονός ότι διαβάζεις τώρα αυτό το άρθρο σημαίνει ότι έχεις δει την τεχνολογία να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής σου πολύ περισσότερο από ό,τι είχε αλλάξει μέσα στα 100 χρόνια πριν γεννηθείς. Σημαίνει ότι το διαβάζεις σε μια συσκευή στην οποία μπορείς να βρεις με μερικά κλικ περισσότερες πληροφορίες από όσες συσσωρεύτηκαν από ολόκληρους πολιτισμούς σε χιλιάδες χρόνια. Σημαίνει ότι μέσα σε μια μέρα εκτίθεσαι κατά πιθανότητα σε περισσότερες νέες ιδέες και εικόνες από ό,τι οι πρόγονοί σου σε μια ολόκληρη ζωή.

Λόγω της τεράστιας ελεύθερης ροής των πληροφοριών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι ταυτότητες μας γίνονται πιο ρευστές και πιο πολυσήμαντες, μιας και οι συνθήκες αλλάζουν τόσο γρήγορα. Με τη σημερινή τεχνολογία, οι άνθρωποι δεν επιλέγουν μόνο πώς παρουσιάζονται στους άλλους και πώς ορίζουν τον εαυτό τους· μπορούν στην πορεία να επεξεργάζονται, να τροποποιούν και να τονίζουν αυτές τις περσόνες.

Ακόμη και στον κόσμο εκτός σύνδεσης, η πλαστική χειρουργική και γενικώς οι αλλαγές στην εμφάνιση γίνονται όλο και πιο εύκολες και φθηνότερες από ποτέ. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα και συμπληρώματα αφθονούν, αλλοιώνοντας ελαφρώς τη χημεία του εγκεφάλου μας προκειμένου να γίνουμε αυτοί που νομίζουμε ότι πρέπει να είμαστε. Με την απομάκρυνση, δε, από τους περιορισμούς της υλικής πραγματικότητας, ο online κόσμος παρέχει ένα περιβάλλον χαμηλού κινδύνου για να «δοκιμάσουμε» νέες περσόνες και να δούμε πώς μας ταιριάζουν. Και καθώς οικειοποιούμαστε τα ηλεκτρονικά μας avatar, επηρεάζεται και η εκτός σύνδεσης ζωή μας (και αντιστρόφως).

Τα όρια γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα με κάθε πρόοδο της πληροφορικής. Τα υπάρχοντά μας από-υλοποιούνται -μουσική, φωτογραφίες, βίντεο, μηνύματα και γραπτός λόγος, δεδομένα και πληροφορίες, ακόμη και τα χρήματά μας ψηφιοποιούνται. Η παραγωγή περιεχομένου από το χρήστη θολώνει τη γραμμή μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. Τα smartphones και η συνεχής πρόσβαση στο Internet μπερδεύουν με ταχείς ρυθμούς τα όρια μεταξύ offline και online. Οι αναμνήσεις μας αποθηκεύονται ως ψηφιακές φωτογραφίες, ενημερώσεις κατάστασης, σχόλια και "likes" στα οποία μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση σε δευτερόλεπτα. Η διάκριση μεταξύ της βιολογικής και της τεχνολογικής μας ζωής ξεθωριάζει -κοχλιακά εμφυτεύματα, τεχνητές αρθρώσεις/μέλη, εμφυτεύματα στήθους, βηματοδότες, ρομποτικά άκρα που συνδέονται με το νευρικό σύστημα, μηχανοκίνητα εξωσκλημάτια - όλες αυτές και πολλές άλλες προσμίξεις βιολογίας και τεχνολογίας είναι είτε ήδη κοινός τόπος και αποδεκτές ή είναι έτοιμες να γίνουν αποδεκτές στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Πολλοί από εμάς εξακολουθούν να βλέπουν μια αρκετά σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ψηφιακού και του "πραγματικού" κόσμου, ακόμη όμως κι αυτά τα διανοητικά όρια σταδιακά διαλύονται.


ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

Οι άνθρωποι των σπηλαίων δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Ή θα κυνηγούσες ή θα μάζευες μούρα ή θα έκανες μωρά. Και στο ενδιάμεσο συνέβαιναν ελάχιστα πράγματα. Ως εκ τούτου, η αίσθηση της ταυτότητάς τους ήταν λίγο-πολύ ανύπαρκτη. Δεν θα ρωτούσατε ποτέ τον Ουγκ Ουγκ αν θεωρούσε τον εαυτό του φιλελεύθερο ή ποιο ήταν το αγαπημένο κρουστό όργανο. Δεν υπήρχε τίποτα. Οι ταυτότητες βασίζονταν στην ομάδα, επειδή όλοι βασίζονταν στην ομάδα για να επιβιώσουν.

Στην αρχαιότητα, άρχισε να υπάρχει καταμερισμός της εργασίας και ανάπτυξη των πόλεων και μικρών κρατών. Σύντομα, ο αγρότης είχε μια ξεκάθαρη και διακριτή διαφορά από τον στρατιώτη, ο οποίος ήταν μια ξεχωριστή ύπαρξη από τον καλλιτέχνη ή τον μοναχό ή οποιονδήποτε άλλον.

Όμως, μόλις στο Διαφωτισμό αναπτύχθηκε η ιδέα ότι οι άνθρωποι είχαν τη δική τους διακριτή ατομική ψυχή και νου. Η ιδέα των δικαιωμάτων και της ισότητας άνθισε και η ανθρωπιστική πεποίθηση της "επιδίωξης της ευτυχίας" εδραιώθηκε. Πολλά από αυτά είναι πιθανόν να οφείλονται στη μεγαλύτερη ίσως τεχνολογική εξέλιξη των αιώνων: την τυπογραφία. Τα φθηνά διαθέσιμα βιβλία επέτρεψαν στους ανθρώπους να διαβάζουν και για πρώτη φορά να μπαίνουν στο «μυαλό» των άλλων, να συμμερίζονται τις ιδέες και τους αγώνες των άλλων. Ξαφνικά, οι άνθρωποι δεν καθορίζονταν μόνο από το επάγγελμα ή την κοινωνική τους τάξη, αλλά και από τα συναισθήματά τους, τις ιδέες τους και τις φιλοδοξίες τους.

Κι έτσι φτάνουμε στον 20ο αιώνα και η εκβιομηχάνιση έκανε την παραγωγή τόσο φθηνή και εύκολη, ώστε οι άνθρωποι άρχισαν να αγοράζουν πράγματα μόνο και μόνο για την πλάκα τους, όχι επειδή τα χρειάζονταν. Ως αποτέλεσμα, για μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα, η ταυτότητα καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από το πώς κατανάλωνε κάποιος, πώς δαπανούσε τα χρήματά του. Αγόραζε σπίτι δίπλα στη λίμνη ή στην πόλη; Ήταν άνθρωπος της φύσης ή του άρεσαν τα ωραία εστιατόρια; Φορτηγό ή sedan; Budweiser ή Μίλερ; Rolling Stones ή Beatles;

Κοιτώντας πίσω την ανθρώπινη ιστορία, βλέπουμε δύο παράλληλες τάσεις:

Καθώς προοδεύει η τεχνολογία, κάθε άτομο έχει μεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερες ευκαιρίες να εκφράσει τον εαυτό του και να βελτιώσει τη ζωή του. Λόγω αυτής της ευελιξίας, η ταυτότητά μας -ή αλλιώς το πώς επιλέγουμε να βλέπουμε και να ορίζουμε τον εαυτό μας- γίνεται χαλαρότερη και πιο αφηρημένη.

Οι άνθρωποι των σπηλαίων έπρεπε να βασίζονται 100% στην κοινωνική συνοχή για να επιβιώσουν. Ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους εξαρτιόταν από την ομάδα. Οι άνθρωποι στον αρχαίο κόσμο είχαν πολύ συγκεκριμένους ρόλους μέσα σε ένα φεουδαρχικό ή σε ένα σύστημα με κάστες και, ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους ήταν περιορισμένη σε αυτούς τους ρόλους. Στη σύγχρονη εποχή, οι άνθρωποι άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται με βάση τις ατομικές τους σκέψεις και συναισθήματα, και αργότερα με βάση τις αγορές τους και τις αποφάσεις για τον τρόπο ζωής τους. Σήμερα βλέπουμε ακόμα πιο αφηρημένους προσδιορισμούς της ταυτότητας κάποιου· ακόμη και οι θεμελιώδεις προσδιορισμοί, όπως το φύλο, η σεξουαλικότητα, η φυλή και η σωματική εμφάνιση αμφισβητούνται και σχετικοποιούνται. Αν ήθελα, θα μπορούσα αύριο να ορίσω τον εαυτό μου ως Σκοτσέζο τρανσέξουαλ ποδηλάτη που ονομάζεται Epiphany. Και δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσατε να κάνετε για να με σταματήσετε.

Αυτό είναι καλό. Από την άλλη όμως κάνει την κατανόηση και τον προσδιορισμό του εαυτού πολύ πιο δύσκολη δουλειά από ό, τι ήταν πριν από μερικές γενιές.

Και, θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο. Οι baby boomers αστειεύονταν για την «κρίση της μέσης ηλικίας» - μια κρίση της ταυτότητας και της αξίας των επιδιώξεων που έπληττε τους ανθρώπους γύρω στα 40 ή στα 50 τους. Τελευταίως, γίνεται λόγος για «κρίσεις τριμήνου», όπου, λόγω του τεράστιου πεδίου ευκαιριών που έχουν οι νέοι σήμερα, αδυνατούν να επιλέξουν και να καταλήξουν σε οτιδήποτε.

Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και ταχύτερα, δεν θα με εξέπληττε αν οι άνθρωποι υπέφεραν από μία διαρκή κρίση ταυτότητας, διότι, για να πούμε την αλήθεια, τα πράγματα θα γίνουν πολύ περίεργα.

Εδώ είναι μόνο τρεις σημαντικοί τομείς της τεχνολογικής ανάπτυξης που θα μπορούσαν να μας αποσυντονίσουν εντελώς σχετικά με το ποιοι είμαστε και ποιοι θεωρούμε ότι είμαστε.

1. Γενετική μηχανική και νανοτεχνολογία

Αυτές οι δύο τεχνολογίες πιθανώς να κάνουν το σώμα μας ένα πολυσυλλεκτικό δοχείο - να το προσαρμόζουμε και να του αλλάζουμε εξαρτήματα όπως στο αυτοκίνητο. Η γονιδιακή θεραπεία θα μας επιτρέψει να επιλέγουμε τα γονίδιά μας και τα γονίδια των παιδιών μας. Οι κληρονομικές ασθένειες και παθήσεις ενδεχομένως θα εξαλειφθούν από το οικογενειακό μας δέντρο και τα λιγότερο επιθυμητά φυσικά χαρακτηριστικά θα αντικατασταθούν με πιο επιθυμητά.

Νανοτεχνολογία σημαίνει ότι θα μπορούμε να ξεκινήσουμε την εμφύτευση μικροσκοπικών υπολογιστών σε διάφορα μέρη του σώματός μας και σε ορισμένες περιπτώσεις να αντικαταστήσουμε τα κύτταρά μας με πιο αποδοτικές εκδόσεις κυττάρων. Θέλεις να κρατάς την αναπνοή σου για 15 λεπτά κάτω από το νερό; Τα νανορομπότ που αντικαθιστούν ή υποβοηθούν τα ερυθρά αιμοσφαίρια ενδεχομένως να στο επιτρέψουν. Θα μπορούσαμε να τρέχουμε χιλιόμετρα χωρίς στάση και να αποκτήσουμε ανοσία στις βασικές ασθένειες και παθήσεις.

Επιπλέον, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι πράγματα όπως η πλαστική χειρουργική και οι άλλες τροποποιήσεις της εξωτερικής μας εμφάνισης δεν θα γίνουν ακόμα πιο συνήθεις και οικονομικές. Ήδη σήμερα πραγματοποιούνται πάνω από 15 εκατομμύρια επεμβάσεις κάθε χρόνο στις ΗΠΑ και ο αριθμός αυτός όλο και αυξάνεται (ειδικά από τους άνδρες). Σε μια-δυο δεκαετίες, τα φυσικά μας χαρακτηριστικά και δυνατότητες μπορεί να γίνουν τόσο μη καθοριστικά της ταυτότητάς μας όσο το τι φάγαμε για πρωινό ή ποιο είναι το αγαπημένο μας τηλεοπτικό σόου.

2. Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη

Στο βιβλίο τους Race Against the Machine, οι καθηγητές του MIT, Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee, σημειώνουν ότι η γεωμετρική αύξηση της υπολογιστικής ισχύος σε συνδυασμό με την γεωμετρική μείωση του κόστους αυτής της υπολογιστικής ισχύος σημαίνει ότι αναπόφευκτα πολλές ανθρώπινες εργασίες θα πραγματοποιούνται πλέον με επιτυχία από μηχανές που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη. Οι γιατροί, οι λογιστές, οι τραπεζίτες, ακόμη και η κυβερνητική γραφειοκρατία κατά πάσα πιθανότητα θα αυτοματοποιηθούν κάποια στιγμή μέσω κάποιας μορφής αλγορίθμου ή κάποιας smart-learning μηχανής.

Το αποτέλεσμα θα είναι να μείνει η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού άνεργη. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έχουν να κάνουν τίποτα παραγωγικό για τον απλούστατο λόγο ότι οι δεξιότητές τους θα είναι υποδεέστερες των υπολογιστών.

Εκτός από τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές κρίσεις, το γεγονός αυτό θα προκαλέσει και μια παγκόσμια κρίση ταυτότητας. Μεγάλο μέρος της ταυτότητάς μας καθορίζεται από το αν νιώθουμε πως κάνουμε κάτι πολύτιμο. Αν η τεχνολογία κάνει έτσι τα πράγματα, ώστε να μην θεωρείται τίποτα απ’ αυτά που κάνουμε ιδιαίτερης κοινωνικής αξίας, τότε μπορεί να καταλήξουμε με εκατομμύρια ανθρώπους να αναρωτιούνται ποιο το νόημα της ζωής μας.

3. Εικονική πραγματικότητα

Τα πιο δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια των τελευταίων δέκα ετών ήταν ως επί το πλείστον παιχνίδια ρόλων - παιχνίδια όπου παίρνεις την ταυτότητα ενός ανώνυμου ήρωα και κατοικείς στο σώμα του, χρησιμοποιείς τις ικανότητές του και παίρνεις αποφάσεις για εκατοντάδες (ή χιλιάδες) ώρες παιχνιδιού. Αυτά τα "avatar" δίνουν στους παίκτες την ευκαιρία να "δοκιμάσουν" ταυτότητες στις οποίες δεν θα είχαν αλλιώς πρόσβαση.

Με την επερχόμενη άνοδο της εικονικής πραγματικότητας, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι αυτό δεν θα συνεχίσει να γίνεται όλο και πιο σύνηθες. Η εικονική πραγματικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να αλλάζουμε την προσωπικότητά μας σε έναν εικονικό κόσμο και να δοκιμάζουμε τα όρια που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε ένα ασφαλές, χωρίς συνέπειες περιβάλλον. Ο αμφιλεγόμενος φουτουριστής και εφευρέτης Ray Kurzweil πιστεύει ότι η εικονική πραγματικότητα θα γίνει τόσο ευχάριστη και προσαρμόσιμη, ώστε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα παρατήσει κάποτε εντελώς "τον πραγματικό κόσμο". Κι ότι αυτό δεν είναι καν αναγκαστικά κακό. Στο κάτω-κάτω, γιατί να ασχολείσαι με χαοτικά συναισθήματα, πάρε-δώσε και απογοητεύσεις, όταν μπορείς να κατοικείς σε έναν εικονικό κόσμο που διαμορφώνεται σύμφωνα με τις επιθυμίες σου; Αν μπορούσες να συνδέσεις τον εαυτό σου σε ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εικονικής πραγματικότητας που σου επιτρέπει να γίνεις κυριολεκτικά θεός, να βιώνεις το χρόνο πιο χαλαρά από το ρυθμό που επικρατεί στον πραγματικό κόσμο, ένα πρόγραμμα όπου δεν ισχύουν πλέον τα όρια της πραγματικής σου αντίληψης και το οποίο σου επιτρέπει να υλοποιείς κάθε φαντασίωση ή επιθυμία που θα μπορούσες ποτέ να έχεις;

Σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10, πόσο θα μπέρδευε όλο αυτό την αίσθηση του εαυτού σου; Πώς θα μπορούσες ακόμα και να μιλήσεις με έναν άλλον πραγματικό άνθρωπο μετά από αυτό;


Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟ-ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

Στο μέλλον, πιθανόν να φθάσουμε στο σημείο όπου τα φυσικά μας σώματα θα μπορούν να μετατρέπονται και να αναβαθμίζονται κατά βούληση, όπου θα μπορούμε να «ανεβάζουμε» τη συνείδησή μας στο cloud, να την τροποποιούμε κι εν συνεχεία να την ξαναφορτώνουμε στον εγκέφαλό μας ή να την ανταλλάσσουμε με τη συνείδηση κάποιου άλλου, όπου τα μηχανήματα και η τεχνητή νοημοσύνη θα φέρουν εις πέρας τα περισσότερα σημαντικά καθήκοντα παγκοσμίως, αφήνοντάς μας απεριόριστο ελεύθερο χρόνο και όπου η φυσική μας θέση στο χώρο θα παίζει ελάχιστο ρόλο λόγω της τεράστιας καθολικής διαδικτυακής σύνδεσης.

Με λίγα λόγια, όλα εκείνα τα κλασσικά αναγνωριστικά για το ποιος είσαι εσύ και ποιος είμαι εγώ - εμφάνιση, τοποθεσία, αξίες, πεποιθήσεις, εμπειρίες - θα εξανεμιστούν και θα γίνουν εναλλάξιμα και επιλέξιμα και η όλη ιδέα της μιας και μοναδικής ατομικής ταυτότητας θα μείνει ως κατάλοιπο ενός από καιρό ξεχασμένου παρελθόντος, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε σήμερα την ιδέα μιας απομονωμένης φυλής ή ενός βασιλείου.

Όπως πριν από οκτώ δισεκατομμύρια χρόνια ή κάτι τέτοιο, εκείνος ο τύπος που λεγόταν Βούδας έκανε πάταγο υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει πραγματικά τέτοιο πράγμα όπως ο "εαυτός", ότι όλα είναι ψευδαισθήσεις και αυθαίρετα και ότι κάνουμε μεγάλη φασαρία για το τίποτα. Που είπε ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως "εγώ" είναι απλώς η προσκόλληση μας σε μια χούφτα προσωρινών αντικειμένων και εμπειριών και για τα οποία ο νους μάς παραπλανεί πως υπάρχουν.

Με έναν παράξενο και τρελό τρόπο, η τεχνολογία πάει να αποδείξει την αλήθεια αυτής της ιδέας. Η ιδέα ότι υπάρχει ένας κυρίαρχος εαυτός -δηλαδή ένα σχετικά σταθερό "εγώ" και ένα αμετάβλητο "εσύ"- διαλύεται μπροστά στα μάτια μας. Ωστόσο, η ψευδαίσθηση του εαυτού είναι τόσο δυνατή που δεν συνειδητοποιούμε πόσο εύκολο είναι να αλλάξουμε το "ποιοι" είμαστε.

Κατά μία έννοια, όλες μας οι ταυτότητες είναι εικονικές ταυτότητες. Ίσως να νομίζεις ότι αυτός που είσαι στο φυσικό κόσμο είναι ο «πραγματικός σου εαυτός», όμως αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή φοβάσαι να εγκαταλείψεις την ιδέα που έχεις για τον εαυτό σου. Έχεις φτιάξει μια ταυτότητα με την οποία αισθάνεσαι άνετα, σου δημιουργεί μια αίσθηση σταθερότητας και προβλεψιμότητας στον κόσμο και στην οποία βασίζεσαι για να ξυπνήσεις το πρωί και να κάνεις κάποια πράγματα. Όλοι αυτό κάνουμε.

Στην πραγματικότητα όμως, ο offline εαυτός σου δεν αποτελεί ακριβέστερη απεικόνιση του ποιος είσαι από τον online εαυτό σου -ή τον εργασιακό σου εαυτό, ή τον οικογενειακό εαυτό, ή τον εαυτό των διακοπών ή οτιδήποτε άλλο- επειδή όλες σου οι ταυτότητες είναι καθαρά σημασιολογικές, φτιαγμένες από πληροφορίες και τίποτα άλλο.

Και όσο περισσότερο η τεχνολογία μας επιτρέπει να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τις πληροφορίες, τόσο περισσότερο θα μπορούμε να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας, μέχρις ότου αυτή η ίδια η αντίληψη του εαυτού θα πάψει να υπάρχει.


Μετάφραση: Αλεξία Ηλιάδου