ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ
του Mark Manson
Φαντάσου πως υπάρχει ένα μηχάνημα που μπορεί να «κατεβάσει» το περιεχόμενο του εγκεφάλου σου σε έναν υπολογιστή και να το αποθηκεύσει σε ένα αρχείο. Πως όλες οι ελπίδες, τα όνειρα, οι φιλοδοξίες, οι αναμνήσεις, τα βρώμικα μυστικά και οι kinky φαντασιώσεις σου βρίσκονται μέσα σε αυτό το αρχείο και μπορούν να φορτωθούν σε ένα πρόγραμμα που θα μετατρέψει τον υπολογιστή σε μια τέλεια, αν και προσωρινή, τεχνητή αναπαραγωγή «σου».
Ο υπολογιστής θα ήταν τότε σε θέση να κάνει στη θέση σου κάποιες δουλειές που βρίσκεις βαρετές, ακριβώς όπως θα τις έκανες κι εσύ ο ίδιος, με την ίδια αισθητική και τις ίδιες προτιμήσεις. Θα μπορούσε π.χ. να βρει και να παραγγείλει ένα καινούριο χαλί για το σαλόνι σου, να κάνει έρευνα για κάποιο project που έχεις αναλάβει, να κάνει τη φορολογική σου δήλωση, να υπολογίσει τις οικονομίες που απαιτούνται για το πανεπιστήμιο των παιδιών σου, κι όλα αυτά ενώ εσύ κοιμάσαι ή κάθεσαι στον καναπέ και μασουλάς.
Κατά μία έννοια, θα ήταν «εσύ», κι όμως θα βρισκόταν εντελώς έξω από το σώμα σου και τη συνειδητότητά σου.
Τώρα φαντάσου πως αυτό το πρόγραμμα σού επιτρέπει να αλλάξεις «εσύ» ο ίδιος. Πως μπορείς να διαγράψεις μερικές τραυματικές αναμνήσεις, να ανεβάσεις λίγο την αυτοεκτίμησή σου, να αφαιρέσεις μία κακή και να εγκαταστήσεις μερικές νέες καλές συνήθειες. Και πως στη συνέχεια μπορείς να συνδέσεις τον υπολογιστή στο πίσω μέρος του κεφαλιού σου και να κατεβάσεις το νέο σου "εσύ" μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ακριβώς όπως ο Neo στο Matrix, που έμαθε ξαφνικά kung fu.
Ή ας πούμε πως τρελαίνεσαι και αποφασίζεις να διαγράψεις όλες τις αναμνήσεις σου και να τις αντικαταστήσεις με ψεύτικες, τεχνητές αναμνήσεις. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Κι αν σβήσεις και αντικαταστήσεις ολόκληρη την προσωπικότητά σου; Τι γίνεται τότε;
Ή ας το κάνουμε πραγματικά παράξενο. Ας υποθέσουμε ότι εσύ κι ένας φίλος σου προκειμένου να διασκεδάσετε, φορτώνετε το μυαλό σας στον υπολογιστή και κατεβάζετε στα κεφάλια σας ο ένας τη συνείδηση του άλλου. Έτσι, τώρα είσαι «εσύ» στο σώμα του φίλου σου, και «αυτός» στο δικό σου σώμα. Τώρα φαντάσου ότι μένεις στο σώμα του άλλου για χρόνια, στο σημείο που οι προσωπικότητές σας, οι αναμνήσεις και οι αντιλήψεις σας συγχωνεύονται σε υβριδικές προσωπικότητες, που είναι λίγο «εσύ» και λίγο ο φίλος σου. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Είναι ο φίλος σου ακόμα ο φίλος σου; Ή μήπως είστε και οι δύο μαζί μία περίεργη νέα οντότητα;
Περίμενε όμως, ας το κάνουμε ακόμα πιο περίεργο.
Ας υποθέσουμε πως σε αυτό το προηγμένο υποθετικό μέλλον, έχουμε αποικίσει τον Άρη. Και ο Γαλαξιακός Αυτοκράτορας Elon Musk έχει βγάλει διάταγμα να μπορούν οι «Minions» υπήκοοί του να ταξιδεύουν γρήγορα και οικονομικά μέχρι τον Άρη. Για το σκοπό αυτό λοιπόν ο αυτοκράτορας Musk ιδρύει μια εταιρία με σκοπό να εφεύρει μια συσκευή τηλεμεταφοράς. Ονομάζει την εταιρεία "Fuck you, είμαι ο Elon Musk και κάνω ό,τι γουστάρω". Και μέσα σε τρία χρόνια η χρηματιστηριακή της κεφαλαιοποίηση είναι 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Και ασφαλώς, ο Musk καταφέρνει να δημιουργήσει τη συσκευή τηλεμεταφοράς και είμαστε όλοι έτοιμοι να πάμε στον Άρη με την ίδια ευκολία που πιθανότατα πήγαμε μέχρι το γραμματοκιβώτιό μας σήμερα το πρωί.
Ο τρόπος λειτουργίας αυτής της συσκευής τηλεμεταφοράς είναι απλός: παίρνει το ανθρώπινο σώμα και το διαλύει στα τρισεκατομμύρια των συστατικών του ατόμων. Στη συνέχεια κωδικοποιεί αυτά τα άτομα ως ψηφιακά δεδομένα και τα διακτινίζει με την ταχύτητα του φωτός σε μια παρόμοια συσκευή στον Άρη. Η συσκευή στον Άρη λαμβάνει τα δεδομένα και ανασυνθέτει τα τρισεκατομμύρια άτομα με την ίδια ακριβώς διάταξη που είχαν στη Γη πριν διαλυθούν, δηλ. εσένα, και τσουπ! Είσαι πλέον στον Άρη.
Ή μήπως όχι;
Κοίτα: εσύ διαλύθηκες στη Γη. Κάθε άτομό σου αποσυντέθηκε και διαχωρίστηκε. Και το "εσύ" που ανασυντέθηκε στον Άρη -αν και διαθέτει το ίδιο σώμα, εγκέφαλο, σκέψεις και αναμνήσεις- είναι μια εντελώς νεοσύστατη οντότητα.
Με μια πολύ αληθινή έννοια, η συσκευή τηλεμεταφοράς λειτουργεί ως εξής: σε δολοφονεί βιαίως στη Γη και στη συνέχεια σε κλωνοποιεί αστραπιαία σε μια άλλη τοποθεσία, όπως ήσουν τη στιγμή ακριβώς πριν πεθάνεις.
Είσαι λοιπόν ακόμα εσύ στον Άρη; Ή πρόκειται απλά για ένα τέλειο αντίγραφό σου που στην πραγματικότητα είναι κάποιος άλλος;
ΑΝ ΝΟΜΙΖΕΙΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ "ΒΡΕΙΣ" ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ, ΠΕΡΙΜΕΝΕ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΙ ΕΧΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΣΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ.
Αυτές οι ερωτήσεις μπορεί να φαίνονται τρελές και μη ρεαλιστικές, αλλά αν δεν το έχεις ακούσει ακόμα, η τεχνολογία προχωρά με γεωμετρικό ρυθμό. Πολλές από αυτές τις τεχνολογίες πιθανότατα θα υλοποιηθούν ενόσω ακόμα ζούμε.
Η αλήθεια είναι πως ήδη αντιμετωπίζουμε μερικά από αυτά τα ζητήματα ταυτότητας, αλλά σε πολύ μικρότερη, ανεπαίσθητη κλίμακα.
Η μεταφόρτωση ολόκληρων προσωπικοτήτων σε ένα δίκτυο μπορεί να φαντάζει παλαβή, αλλά ήδη ανεβάζεις ένα μεγάλο ποσοστό της ζωής σου στα κοινωνικά μέσα, στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και στο cloud. Είναι αυτά τα ανεβασμένα δεδομένα μια ακριβής αντιπροσώπευσή «σου»; Είναι μέρος της ταυτότητάς σου; Αν όλα διαγραφούν και αντικατασταθούν από άλλες πληροφορίες, «εσύ» θα έχεις τότε αλλάξει;
Ως άνθρωποι, είναι στη φύση μας να ετεροπροσδιοριζόμαστε, να ψάχνουμε την ταυτότητά μας σε εξωτερικά σημεία αναφοράς. Ο Γιάννης είναι ένας καλός ντράμερ. Του Γρηγόρη του αρέσουν τα anime. Ο Χρήστος είναι δικηγόρος.
Αλλά αυτά τα εξωτερικά σημεία αναφοράς καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις υλικές συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι καλός δικηγόρος εάν δεν υπάρχει γραπτός νομικός κώδικας και δικαστικό σύστημα. Δεν μπορείς να είσαι anime nerd αν δεν υπάρχει τηλεόραση, όπως δεν μπορείς να είσαι καλός ντράμερ αν κανένας δεν έχει εφεύρει ακόμα τα ντραμς.
Όλα αυτά είναι απλοϊκά παραδείγματα. Όμως το θέμα παραμένει: όλα όσα αντιλαμβανόμαστε ως «εαυτό», ως ταυτότητά μας -σε τι είμαστε καλοί, πώς είναι η εξωτερική μας εμφάνιση, τι πιστεύουμε, τι εκτιμούμε- καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις τεχνολογικές και οικονομικές συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε. Εάν βρεθείς σε ένα νησί με μια φυλή όπου κανένας δεν ξέρει να κολυμπάει, γρήγορα θα προσδιοριστείς ως "ο κολυμβητής". Ενώ αν ενταχθείς στην ομάδα κολύμβησης του σχολείου και βγαίνεις συνεχώς τελευταίος, θα είσαι «ο loser». Όταν όμως ολόκληρη η κολυμβητική ομάδα του σχολείου ηττηθεί σε δέκα χρόνια κατά κράτος από μία ομάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από ανθρωποειδή ρομπότ, τότε η ταυτότητά σου θα είναι απλώς "ο άνθρωπος" (που είναι χάλια στην κολύμβηση).
Ίδια δραστηριότητα, αλλά τελείως διαφορετικές «ταυτότητες» - δηλαδή εντελώς διαφορετικοί τρόποι περιγραφής και θέασης του εαυτού με βάση τις εξωτερικές συνθήκες και την εμπλεκόμενη τεχνολογία.
Το γεγονός ότι διαβάζεις τώρα αυτό το άρθρο σημαίνει ότι έχεις δει την τεχνολογία να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής σου πολύ περισσότερο από ό,τι είχε αλλάξει μέσα στα 100 χρόνια πριν γεννηθείς. Σημαίνει ότι το διαβάζεις σε μια συσκευή στην οποία μπορείς να βρεις με μερικά κλικ περισσότερες πληροφορίες από όσες συσσωρεύτηκαν από ολόκληρους πολιτισμούς σε χιλιάδες χρόνια. Σημαίνει ότι μέσα σε μια μέρα εκτίθεσαι κατά πιθανότητα σε περισσότερες νέες ιδέες και εικόνες από ό,τι οι πρόγονοί σου σε μια ολόκληρη ζωή.
Λόγω της τεράστιας ελεύθερης ροής των πληροφοριών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι ταυτότητες μας γίνονται πιο ρευστές και πιο πολυσήμαντες, μιας και οι συνθήκες αλλάζουν τόσο γρήγορα. Με τη σημερινή τεχνολογία, οι άνθρωποι δεν επιλέγουν μόνο πώς παρουσιάζονται στους άλλους και πώς ορίζουν τον εαυτό τους· μπορούν στην πορεία να επεξεργάζονται, να τροποποιούν και να τονίζουν αυτές τις περσόνες.
Ακόμη και στον κόσμο εκτός σύνδεσης, η πλαστική χειρουργική και γενικώς οι αλλαγές στην εμφάνιση γίνονται όλο και πιο εύκολες και φθηνότερες από ποτέ. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα και συμπληρώματα αφθονούν, αλλοιώνοντας ελαφρώς τη χημεία του εγκεφάλου μας προκειμένου να γίνουμε αυτοί που νομίζουμε ότι πρέπει να είμαστε. Με την απομάκρυνση, δε, από τους περιορισμούς της υλικής πραγματικότητας, ο online κόσμος παρέχει ένα περιβάλλον χαμηλού κινδύνου για να «δοκιμάσουμε» νέες περσόνες και να δούμε πώς μας ταιριάζουν. Και καθώς οικειοποιούμαστε τα ηλεκτρονικά μας avatar, επηρεάζεται και η εκτός σύνδεσης ζωή μας (και αντιστρόφως).
Τα όρια γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα με κάθε πρόοδο της πληροφορικής. Τα υπάρχοντά μας από-υλοποιούνται -μουσική, φωτογραφίες, βίντεο, μηνύματα και γραπτός λόγος, δεδομένα και πληροφορίες, ακόμη και τα χρήματά μας ψηφιοποιούνται. Η παραγωγή περιεχομένου από το χρήστη θολώνει τη γραμμή μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. Τα smartphones και η συνεχής πρόσβαση στο Internet μπερδεύουν με ταχείς ρυθμούς τα όρια μεταξύ offline και online. Οι αναμνήσεις μας αποθηκεύονται ως ψηφιακές φωτογραφίες, ενημερώσεις κατάστασης, σχόλια και "likes" στα οποία μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση σε δευτερόλεπτα. Η διάκριση μεταξύ της βιολογικής και της τεχνολογικής μας ζωής ξεθωριάζει -κοχλιακά εμφυτεύματα, τεχνητές αρθρώσεις/μέλη, εμφυτεύματα στήθους, βηματοδότες, ρομποτικά άκρα που συνδέονται με το νευρικό σύστημα, μηχανοκίνητα εξωσκλημάτια - όλες αυτές και πολλές άλλες προσμίξεις βιολογίας και τεχνολογίας είναι είτε ήδη κοινός τόπος και αποδεκτές ή είναι έτοιμες να γίνουν αποδεκτές στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Πολλοί από εμάς εξακολουθούν να βλέπουν μια αρκετά σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ψηφιακού και του "πραγματικού" κόσμου, ακόμη όμως κι αυτά τα διανοητικά όρια σταδιακά διαλύονται.
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ
Οι άνθρωποι των σπηλαίων δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Ή θα κυνηγούσες ή θα μάζευες μούρα ή θα έκανες μωρά. Και στο ενδιάμεσο συνέβαιναν ελάχιστα πράγματα. Ως εκ τούτου, η αίσθηση της ταυτότητάς τους ήταν λίγο-πολύ ανύπαρκτη. Δεν θα ρωτούσατε ποτέ τον Ουγκ Ουγκ αν θεωρούσε τον εαυτό του φιλελεύθερο ή ποιο ήταν το αγαπημένο κρουστό όργανο. Δεν υπήρχε τίποτα. Οι ταυτότητες βασίζονταν στην ομάδα, επειδή όλοι βασίζονταν στην ομάδα για να επιβιώσουν.
Στην αρχαιότητα, άρχισε να υπάρχει καταμερισμός της εργασίας και ανάπτυξη των πόλεων και μικρών κρατών. Σύντομα, ο αγρότης είχε μια ξεκάθαρη και διακριτή διαφορά από τον στρατιώτη, ο οποίος ήταν μια ξεχωριστή ύπαρξη από τον καλλιτέχνη ή τον μοναχό ή οποιονδήποτε άλλον.
Όμως, μόλις στο Διαφωτισμό αναπτύχθηκε η ιδέα ότι οι άνθρωποι είχαν τη δική τους διακριτή ατομική ψυχή και νου. Η ιδέα των δικαιωμάτων και της ισότητας άνθισε και η ανθρωπιστική πεποίθηση της "επιδίωξης της ευτυχίας" εδραιώθηκε. Πολλά από αυτά είναι πιθανόν να οφείλονται στη μεγαλύτερη ίσως τεχνολογική εξέλιξη των αιώνων: την τυπογραφία. Τα φθηνά διαθέσιμα βιβλία επέτρεψαν στους ανθρώπους να διαβάζουν και για πρώτη φορά να μπαίνουν στο «μυαλό» των άλλων, να συμμερίζονται τις ιδέες και τους αγώνες των άλλων. Ξαφνικά, οι άνθρωποι δεν καθορίζονταν μόνο από το επάγγελμα ή την κοινωνική τους τάξη, αλλά και από τα συναισθήματά τους, τις ιδέες τους και τις φιλοδοξίες τους.
Κι έτσι φτάνουμε στον 20ο αιώνα και η εκβιομηχάνιση έκανε την παραγωγή τόσο φθηνή και εύκολη, ώστε οι άνθρωποι άρχισαν να αγοράζουν πράγματα μόνο και μόνο για την πλάκα τους, όχι επειδή τα χρειάζονταν. Ως αποτέλεσμα, για μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα, η ταυτότητα καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από το πώς κατανάλωνε κάποιος, πώς δαπανούσε τα χρήματά του. Αγόραζε σπίτι δίπλα στη λίμνη ή στην πόλη; Ήταν άνθρωπος της φύσης ή του άρεσαν τα ωραία εστιατόρια; Φορτηγό ή sedan; Budweiser ή Μίλερ; Rolling Stones ή Beatles;
Κοιτώντας πίσω την ανθρώπινη ιστορία, βλέπουμε δύο παράλληλες τάσεις:
Καθώς προοδεύει η τεχνολογία, κάθε άτομο έχει μεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερες ευκαιρίες να εκφράσει τον εαυτό του και να βελτιώσει τη ζωή του. Λόγω αυτής της ευελιξίας, η ταυτότητά μας -ή αλλιώς το πώς επιλέγουμε να βλέπουμε και να ορίζουμε τον εαυτό μας- γίνεται χαλαρότερη και πιο αφηρημένη.
Οι άνθρωποι των σπηλαίων έπρεπε να βασίζονται 100% στην κοινωνική συνοχή για να επιβιώσουν. Ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους εξαρτιόταν από την ομάδα. Οι άνθρωποι στον αρχαίο κόσμο είχαν πολύ συγκεκριμένους ρόλους μέσα σε ένα φεουδαρχικό ή σε ένα σύστημα με κάστες και, ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους ήταν περιορισμένη σε αυτούς τους ρόλους. Στη σύγχρονη εποχή, οι άνθρωποι άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται με βάση τις ατομικές τους σκέψεις και συναισθήματα, και αργότερα με βάση τις αγορές τους και τις αποφάσεις για τον τρόπο ζωής τους. Σήμερα βλέπουμε ακόμα πιο αφηρημένους προσδιορισμούς της ταυτότητας κάποιου· ακόμη και οι θεμελιώδεις προσδιορισμοί, όπως το φύλο, η σεξουαλικότητα, η φυλή και η σωματική εμφάνιση αμφισβητούνται και σχετικοποιούνται. Αν ήθελα, θα μπορούσα αύριο να ορίσω τον εαυτό μου ως Σκοτσέζο τρανσέξουαλ ποδηλάτη που ονομάζεται Epiphany. Και δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσατε να κάνετε για να με σταματήσετε.
Αυτό είναι καλό. Από την άλλη όμως κάνει την κατανόηση και τον προσδιορισμό του εαυτού πολύ πιο δύσκολη δουλειά από ό, τι ήταν πριν από μερικές γενιές.
Και, θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο. Οι baby boomers αστειεύονταν για την «κρίση της μέσης ηλικίας» - μια κρίση της ταυτότητας και της αξίας των επιδιώξεων που έπληττε τους ανθρώπους γύρω στα 40 ή στα 50 τους. Τελευταίως, γίνεται λόγος για «κρίσεις τριμήνου», όπου, λόγω του τεράστιου πεδίου ευκαιριών που έχουν οι νέοι σήμερα, αδυνατούν να επιλέξουν και να καταλήξουν σε οτιδήποτε.
Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και ταχύτερα, δεν θα με εξέπληττε αν οι άνθρωποι υπέφεραν από μία διαρκή κρίση ταυτότητας, διότι, για να πούμε την αλήθεια, τα πράγματα θα γίνουν πολύ περίεργα.
Εδώ είναι μόνο τρεις σημαντικοί τομείς της τεχνολογικής ανάπτυξης που θα μπορούσαν να μας αποσυντονίσουν εντελώς σχετικά με το ποιοι είμαστε και ποιοι θεωρούμε ότι είμαστε.
1. Γενετική μηχανική και νανοτεχνολογία
Αυτές οι δύο τεχνολογίες πιθανώς να κάνουν το σώμα μας ένα πολυσυλλεκτικό δοχείο - να το προσαρμόζουμε και να του αλλάζουμε εξαρτήματα όπως στο αυτοκίνητο. Η γονιδιακή θεραπεία θα μας επιτρέψει να επιλέγουμε τα γονίδιά μας και τα γονίδια των παιδιών μας. Οι κληρονομικές ασθένειες και παθήσεις ενδεχομένως θα εξαλειφθούν από το οικογενειακό μας δέντρο και τα λιγότερο επιθυμητά φυσικά χαρακτηριστικά θα αντικατασταθούν με πιο επιθυμητά.
Νανοτεχνολογία σημαίνει ότι θα μπορούμε να ξεκινήσουμε την εμφύτευση μικροσκοπικών υπολογιστών σε διάφορα μέρη του σώματός μας και σε ορισμένες περιπτώσεις να αντικαταστήσουμε τα κύτταρά μας με πιο αποδοτικές εκδόσεις κυττάρων. Θέλεις να κρατάς την αναπνοή σου για 15 λεπτά κάτω από το νερό; Τα νανορομπότ που αντικαθιστούν ή υποβοηθούν τα ερυθρά αιμοσφαίρια ενδεχομένως να στο επιτρέψουν. Θα μπορούσαμε να τρέχουμε χιλιόμετρα χωρίς στάση και να αποκτήσουμε ανοσία στις βασικές ασθένειες και παθήσεις.
Επιπλέον, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι πράγματα όπως η πλαστική χειρουργική και οι άλλες τροποποιήσεις της εξωτερικής μας εμφάνισης δεν θα γίνουν ακόμα πιο συνήθεις και οικονομικές. Ήδη σήμερα πραγματοποιούνται πάνω από 15 εκατομμύρια επεμβάσεις κάθε χρόνο στις ΗΠΑ και ο αριθμός αυτός όλο και αυξάνεται (ειδικά από τους άνδρες). Σε μια-δυο δεκαετίες, τα φυσικά μας χαρακτηριστικά και δυνατότητες μπορεί να γίνουν τόσο μη καθοριστικά της ταυτότητάς μας όσο το τι φάγαμε για πρωινό ή ποιο είναι το αγαπημένο μας τηλεοπτικό σόου.
2. Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη
Στο βιβλίο τους Race Against the Machine, οι καθηγητές του MIT, Erik Brynjolfsson και Andrew McAfee, σημειώνουν ότι η γεωμετρική αύξηση της υπολογιστικής ισχύος σε συνδυασμό με την γεωμετρική μείωση του κόστους αυτής της υπολογιστικής ισχύος σημαίνει ότι αναπόφευκτα πολλές ανθρώπινες εργασίες θα πραγματοποιούνται πλέον με επιτυχία από μηχανές που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη. Οι γιατροί, οι λογιστές, οι τραπεζίτες, ακόμη και η κυβερνητική γραφειοκρατία κατά πάσα πιθανότητα θα αυτοματοποιηθούν κάποια στιγμή μέσω κάποιας μορφής αλγορίθμου ή κάποιας smart-learning μηχανής.
Το αποτέλεσμα θα είναι να μείνει η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού άνεργη. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έχουν να κάνουν τίποτα παραγωγικό για τον απλούστατο λόγο ότι οι δεξιότητές τους θα είναι υποδεέστερες των υπολογιστών.
Εκτός από τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές κρίσεις, το γεγονός αυτό θα προκαλέσει και μια παγκόσμια κρίση ταυτότητας. Μεγάλο μέρος της ταυτότητάς μας καθορίζεται από το αν νιώθουμε πως κάνουμε κάτι πολύτιμο. Αν η τεχνολογία κάνει έτσι τα πράγματα, ώστε να μην θεωρείται τίποτα απ’ αυτά που κάνουμε ιδιαίτερης κοινωνικής αξίας, τότε μπορεί να καταλήξουμε με εκατομμύρια ανθρώπους να αναρωτιούνται ποιο το νόημα της ζωής μας.
3. Εικονική πραγματικότητα
Τα πιο δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια των τελευταίων δέκα ετών ήταν ως επί το πλείστον παιχνίδια ρόλων - παιχνίδια όπου παίρνεις την ταυτότητα ενός ανώνυμου ήρωα και κατοικείς στο σώμα του, χρησιμοποιείς τις ικανότητές του και παίρνεις αποφάσεις για εκατοντάδες (ή χιλιάδες) ώρες παιχνιδιού. Αυτά τα "avatar" δίνουν στους παίκτες την ευκαιρία να "δοκιμάσουν" ταυτότητες στις οποίες δεν θα είχαν αλλιώς πρόσβαση.
Με την επερχόμενη άνοδο της εικονικής πραγματικότητας, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι αυτό δεν θα συνεχίσει να γίνεται όλο και πιο σύνηθες. Η εικονική πραγματικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να αλλάζουμε την προσωπικότητά μας σε έναν εικονικό κόσμο και να δοκιμάζουμε τα όρια που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε ένα ασφαλές, χωρίς συνέπειες περιβάλλον. Ο αμφιλεγόμενος φουτουριστής και εφευρέτης Ray Kurzweil πιστεύει ότι η εικονική πραγματικότητα θα γίνει τόσο ευχάριστη και προσαρμόσιμη, ώστε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα παρατήσει κάποτε εντελώς "τον πραγματικό κόσμο". Κι ότι αυτό δεν είναι καν αναγκαστικά κακό. Στο κάτω-κάτω, γιατί να ασχολείσαι με χαοτικά συναισθήματα, πάρε-δώσε και απογοητεύσεις, όταν μπορείς να κατοικείς σε έναν εικονικό κόσμο που διαμορφώνεται σύμφωνα με τις επιθυμίες σου; Αν μπορούσες να συνδέσεις τον εαυτό σου σε ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εικονικής πραγματικότητας που σου επιτρέπει να γίνεις κυριολεκτικά θεός, να βιώνεις το χρόνο πιο χαλαρά από το ρυθμό που επικρατεί στον πραγματικό κόσμο, ένα πρόγραμμα όπου δεν ισχύουν πλέον τα όρια της πραγματικής σου αντίληψης και το οποίο σου επιτρέπει να υλοποιείς κάθε φαντασίωση ή επιθυμία που θα μπορούσες ποτέ να έχεις;
Σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10, πόσο θα μπέρδευε όλο αυτό την αίσθηση του εαυτού σου; Πώς θα μπορούσες ακόμα και να μιλήσεις με έναν άλλον πραγματικό άνθρωπο μετά από αυτό;
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟ-ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ
Στο μέλλον, πιθανόν να φθάσουμε στο σημείο όπου τα φυσικά μας σώματα θα μπορούν να μετατρέπονται και να αναβαθμίζονται κατά βούληση, όπου θα μπορούμε να «ανεβάζουμε» τη συνείδησή μας στο cloud, να την τροποποιούμε κι εν συνεχεία να την ξαναφορτώνουμε στον εγκέφαλό μας ή να την ανταλλάσσουμε με τη συνείδηση κάποιου άλλου, όπου τα μηχανήματα και η τεχνητή νοημοσύνη θα φέρουν εις πέρας τα περισσότερα σημαντικά καθήκοντα παγκοσμίως, αφήνοντάς μας απεριόριστο ελεύθερο χρόνο και όπου η φυσική μας θέση στο χώρο θα παίζει ελάχιστο ρόλο λόγω της τεράστιας καθολικής διαδικτυακής σύνδεσης.
Με λίγα λόγια, όλα εκείνα τα κλασσικά αναγνωριστικά για το ποιος είσαι εσύ και ποιος είμαι εγώ - εμφάνιση, τοποθεσία, αξίες, πεποιθήσεις, εμπειρίες - θα εξανεμιστούν και θα γίνουν εναλλάξιμα και επιλέξιμα και η όλη ιδέα της μιας και μοναδικής ατομικής ταυτότητας θα μείνει ως κατάλοιπο ενός από καιρό ξεχασμένου παρελθόντος, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε σήμερα την ιδέα μιας απομονωμένης φυλής ή ενός βασιλείου.
Όπως πριν από οκτώ δισεκατομμύρια χρόνια ή κάτι τέτοιο, εκείνος ο τύπος που λεγόταν Βούδας έκανε πάταγο υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει πραγματικά τέτοιο πράγμα όπως ο "εαυτός", ότι όλα είναι ψευδαισθήσεις και αυθαίρετα και ότι κάνουμε μεγάλη φασαρία για το τίποτα. Που είπε ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως "εγώ" είναι απλώς η προσκόλληση μας σε μια χούφτα προσωρινών αντικειμένων και εμπειριών και για τα οποία ο νους μάς παραπλανεί πως υπάρχουν.
Με έναν παράξενο και τρελό τρόπο, η τεχνολογία πάει να αποδείξει την αλήθεια αυτής της ιδέας. Η ιδέα ότι υπάρχει ένας κυρίαρχος εαυτός -δηλαδή ένα σχετικά σταθερό "εγώ" και ένα αμετάβλητο "εσύ"- διαλύεται μπροστά στα μάτια μας. Ωστόσο, η ψευδαίσθηση του εαυτού είναι τόσο δυνατή που δεν συνειδητοποιούμε πόσο εύκολο είναι να αλλάξουμε το "ποιοι" είμαστε.
Κατά μία έννοια, όλες μας οι ταυτότητες είναι εικονικές ταυτότητες. Ίσως να νομίζεις ότι αυτός που είσαι στο φυσικό κόσμο είναι ο «πραγματικός σου εαυτός», όμως αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή φοβάσαι να εγκαταλείψεις την ιδέα που έχεις για τον εαυτό σου. Έχεις φτιάξει μια ταυτότητα με την οποία αισθάνεσαι άνετα, σου δημιουργεί μια αίσθηση σταθερότητας και προβλεψιμότητας στον κόσμο και στην οποία βασίζεσαι για να ξυπνήσεις το πρωί και να κάνεις κάποια πράγματα. Όλοι αυτό κάνουμε.
Στην πραγματικότητα όμως, ο offline εαυτός σου δεν αποτελεί ακριβέστερη απεικόνιση του ποιος είσαι από τον online εαυτό σου -ή τον εργασιακό σου εαυτό, ή τον οικογενειακό εαυτό, ή τον εαυτό των διακοπών ή οτιδήποτε άλλο- επειδή όλες σου οι ταυτότητες είναι καθαρά σημασιολογικές, φτιαγμένες από πληροφορίες και τίποτα άλλο.
Και όσο περισσότερο η τεχνολογία μας επιτρέπει να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τις πληροφορίες, τόσο περισσότερο θα μπορούμε να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας, μέχρις ότου αυτή η ίδια η αντίληψη του εαυτού θα πάψει να υπάρχει.
Μετάφραση: Αλεξία Ηλιάδου
Φαντάσου πως υπάρχει ένα μηχάνημα που μπορεί να «κατεβάσει» το περιεχόμενο του εγκεφάλου σου σε έναν υπολογιστή και να το αποθηκεύσει σε ένα αρχείο. Πως όλες οι ελπίδες, τα όνειρα, οι φιλοδοξίες, οι αναμνήσεις, τα βρώμικα μυστικά και οι kinky φαντασιώσεις σου βρίσκονται μέσα σε αυτό το αρχείο και μπορούν να φορτωθούν σε ένα πρόγραμμα που θα μετατρέψει τον υπολογιστή σε μια τέλεια, αν και προσωρινή, τεχνητή αναπαραγωγή «σου».
Ο υπολογιστής θα ήταν τότε σε θέση να κάνει στη θέση σου κάποιες δουλειές που βρίσκεις βαρετές, ακριβώς όπως θα τις έκανες κι εσύ ο ίδιος, με την ίδια αισθητική και τις ίδιες προτιμήσεις. Θα μπορούσε π.χ. να βρει και να παραγγείλει ένα καινούριο χαλί για το σαλόνι σου, να κάνει έρευνα για κάποιο project που έχεις αναλάβει, να κάνει τη φορολογική σου δήλωση, να υπολογίσει τις οικονομίες που απαιτούνται για το πανεπιστήμιο των παιδιών σου, κι όλα αυτά ενώ εσύ κοιμάσαι ή κάθεσαι στον καναπέ και μασουλάς.
Κατά μία έννοια, θα ήταν «εσύ», κι όμως θα βρισκόταν εντελώς έξω από το σώμα σου και τη συνειδητότητά σου.
Τώρα φαντάσου πως αυτό το πρόγραμμα σού επιτρέπει να αλλάξεις «εσύ» ο ίδιος. Πως μπορείς να διαγράψεις μερικές τραυματικές αναμνήσεις, να ανεβάσεις λίγο την αυτοεκτίμησή σου, να αφαιρέσεις μία κακή και να εγκαταστήσεις μερικές νέες καλές συνήθειες. Και πως στη συνέχεια μπορείς να συνδέσεις τον υπολογιστή στο πίσω μέρος του κεφαλιού σου και να κατεβάσεις το νέο σου "εσύ" μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, ακριβώς όπως ο Neo στο Matrix, που έμαθε ξαφνικά kung fu.
Ή ας πούμε πως τρελαίνεσαι και αποφασίζεις να διαγράψεις όλες τις αναμνήσεις σου και να τις αντικαταστήσεις με ψεύτικες, τεχνητές αναμνήσεις. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Κι αν σβήσεις και αντικαταστήσεις ολόκληρη την προσωπικότητά σου; Τι γίνεται τότε;
Ή ας το κάνουμε πραγματικά παράξενο. Ας υποθέσουμε ότι εσύ κι ένας φίλος σου προκειμένου να διασκεδάσετε, φορτώνετε το μυαλό σας στον υπολογιστή και κατεβάζετε στα κεφάλια σας ο ένας τη συνείδηση του άλλου. Έτσι, τώρα είσαι «εσύ» στο σώμα του φίλου σου, και «αυτός» στο δικό σου σώμα. Τώρα φαντάσου ότι μένεις στο σώμα του άλλου για χρόνια, στο σημείο που οι προσωπικότητές σας, οι αναμνήσεις και οι αντιλήψεις σας συγχωνεύονται σε υβριδικές προσωπικότητες, που είναι λίγο «εσύ» και λίγο ο φίλος σου. Είσαι τότε ακόμα «εσύ»; Είναι ο φίλος σου ακόμα ο φίλος σου; Ή μήπως είστε και οι δύο μαζί μία περίεργη νέα οντότητα;
Περίμενε όμως, ας το κάνουμε ακόμα πιο περίεργο.
Ας υποθέσουμε πως σε αυτό το προηγμένο υποθετικό μέλλον, έχουμε αποικίσει τον Άρη. Και ο Γαλαξιακός Αυτοκράτορας Elon Musk έχει βγάλει διάταγμα να μπορούν οι «Minions» υπήκοοί του να ταξιδεύουν γρήγορα και οικονομικά μέχρι τον Άρη. Για το σκοπό αυτό λοιπόν ο αυτοκράτορας Musk ιδρύει μια εταιρία με σκοπό να εφεύρει μια συσκευή τηλεμεταφοράς. Ονομάζει την εταιρεία "Fuck you, είμαι ο Elon Musk και κάνω ό,τι γουστάρω". Και μέσα σε τρία χρόνια η χρηματιστηριακή της κεφαλαιοποίηση είναι 8 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Και ασφαλώς, ο Musk καταφέρνει να δημιουργήσει τη συσκευή τηλεμεταφοράς και είμαστε όλοι έτοιμοι να πάμε στον Άρη με την ίδια ευκολία που πιθανότατα πήγαμε μέχρι το γραμματοκιβώτιό μας σήμερα το πρωί.
Ο τρόπος λειτουργίας αυτής της συσκευής τηλεμεταφοράς είναι απλός: παίρνει το ανθρώπινο σώμα και το διαλύει στα τρισεκατομμύρια των συστατικών του ατόμων. Στη συνέχεια κωδικοποιεί αυτά τα άτομα ως ψηφιακά δεδομένα και τα διακτινίζει με την ταχύτητα του φωτός σε μια παρόμοια συσκευή στον Άρη. Η συσκευή στον Άρη λαμβάνει τα δεδομένα και ανασυνθέτει τα τρισεκατομμύρια άτομα με την ίδια ακριβώς διάταξη που είχαν στη Γη πριν διαλυθούν, δηλ. εσένα, και τσουπ! Είσαι πλέον στον Άρη.
Ή μήπως όχι;
Κοίτα: εσύ διαλύθηκες στη Γη. Κάθε άτομό σου αποσυντέθηκε και διαχωρίστηκε. Και το "εσύ" που ανασυντέθηκε στον Άρη -αν και διαθέτει το ίδιο σώμα, εγκέφαλο, σκέψεις και αναμνήσεις- είναι μια εντελώς νεοσύστατη οντότητα.
Με μια πολύ αληθινή έννοια, η συσκευή τηλεμεταφοράς λειτουργεί ως εξής: σε δολοφονεί βιαίως στη Γη και στη συνέχεια σε κλωνοποιεί αστραπιαία σε μια άλλη τοποθεσία, όπως ήσουν τη στιγμή ακριβώς πριν πεθάνεις.
Είσαι λοιπόν ακόμα εσύ στον Άρη; Ή πρόκειται απλά για ένα τέλειο αντίγραφό σου που στην πραγματικότητα είναι κάποιος άλλος;
ΑΝ ΝΟΜΙΖΕΙΣ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ "ΒΡΕΙΣ" ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ, ΠΕΡΙΜΕΝΕ ΝΑ ΔΕΙΣ ΤΙ ΕΧΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΣΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ.
Αυτές οι ερωτήσεις μπορεί να φαίνονται τρελές και μη ρεαλιστικές, αλλά αν δεν το έχεις ακούσει ακόμα, η τεχνολογία προχωρά με γεωμετρικό ρυθμό. Πολλές από αυτές τις τεχνολογίες πιθανότατα θα υλοποιηθούν ενόσω ακόμα ζούμε.
Η αλήθεια είναι πως ήδη αντιμετωπίζουμε μερικά από αυτά τα ζητήματα ταυτότητας, αλλά σε πολύ μικρότερη, ανεπαίσθητη κλίμακα.
Η μεταφόρτωση ολόκληρων προσωπικοτήτων σε ένα δίκτυο μπορεί να φαντάζει παλαβή, αλλά ήδη ανεβάζεις ένα μεγάλο ποσοστό της ζωής σου στα κοινωνικά μέσα, στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και στο cloud. Είναι αυτά τα ανεβασμένα δεδομένα μια ακριβής αντιπροσώπευσή «σου»; Είναι μέρος της ταυτότητάς σου; Αν όλα διαγραφούν και αντικατασταθούν από άλλες πληροφορίες, «εσύ» θα έχεις τότε αλλάξει;
Ως άνθρωποι, είναι στη φύση μας να ετεροπροσδιοριζόμαστε, να ψάχνουμε την ταυτότητά μας σε εξωτερικά σημεία αναφοράς. Ο Γιάννης είναι ένας καλός ντράμερ. Του Γρηγόρη του αρέσουν τα anime. Ο Χρήστος είναι δικηγόρος.
Αλλά αυτά τα εξωτερικά σημεία αναφοράς καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις υλικές συνθήκες. Δεν μπορείς να είσαι καλός δικηγόρος εάν δεν υπάρχει γραπτός νομικός κώδικας και δικαστικό σύστημα. Δεν μπορείς να είσαι anime nerd αν δεν υπάρχει τηλεόραση, όπως δεν μπορείς να είσαι καλός ντράμερ αν κανένας δεν έχει εφεύρει ακόμα τα ντραμς.
Όλα αυτά είναι απλοϊκά παραδείγματα. Όμως το θέμα παραμένει: όλα όσα αντιλαμβανόμαστε ως «εαυτό», ως ταυτότητά μας -σε τι είμαστε καλοί, πώς είναι η εξωτερική μας εμφάνιση, τι πιστεύουμε, τι εκτιμούμε- καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις τεχνολογικές και οικονομικές συνθήκες στις οποίες βρισκόμαστε. Εάν βρεθείς σε ένα νησί με μια φυλή όπου κανένας δεν ξέρει να κολυμπάει, γρήγορα θα προσδιοριστείς ως "ο κολυμβητής". Ενώ αν ενταχθείς στην ομάδα κολύμβησης του σχολείου και βγαίνεις συνεχώς τελευταίος, θα είσαι «ο loser». Όταν όμως ολόκληρη η κολυμβητική ομάδα του σχολείου ηττηθεί σε δέκα χρόνια κατά κράτος από μία ομάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από ανθρωποειδή ρομπότ, τότε η ταυτότητά σου θα είναι απλώς "ο άνθρωπος" (που είναι χάλια στην κολύμβηση).
Ίδια δραστηριότητα, αλλά τελείως διαφορετικές «ταυτότητες» - δηλαδή εντελώς διαφορετικοί τρόποι περιγραφής και θέασης του εαυτού με βάση τις εξωτερικές συνθήκες και την εμπλεκόμενη τεχνολογία.
Το γεγονός ότι διαβάζεις τώρα αυτό το άρθρο σημαίνει ότι έχεις δει την τεχνολογία να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής σου πολύ περισσότερο από ό,τι είχε αλλάξει μέσα στα 100 χρόνια πριν γεννηθείς. Σημαίνει ότι το διαβάζεις σε μια συσκευή στην οποία μπορείς να βρεις με μερικά κλικ περισσότερες πληροφορίες από όσες συσσωρεύτηκαν από ολόκληρους πολιτισμούς σε χιλιάδες χρόνια. Σημαίνει ότι μέσα σε μια μέρα εκτίθεσαι κατά πιθανότητα σε περισσότερες νέες ιδέες και εικόνες από ό,τι οι πρόγονοί σου σε μια ολόκληρη ζωή.
Λόγω της τεράστιας ελεύθερης ροής των πληροφοριών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι ταυτότητες μας γίνονται πιο ρευστές και πιο πολυσήμαντες, μιας και οι συνθήκες αλλάζουν τόσο γρήγορα. Με τη σημερινή τεχνολογία, οι άνθρωποι δεν επιλέγουν μόνο πώς παρουσιάζονται στους άλλους και πώς ορίζουν τον εαυτό τους· μπορούν στην πορεία να επεξεργάζονται, να τροποποιούν και να τονίζουν αυτές τις περσόνες.
Ακόμη και στον κόσμο εκτός σύνδεσης, η πλαστική χειρουργική και γενικώς οι αλλαγές στην εμφάνιση γίνονται όλο και πιο εύκολες και φθηνότερες από ποτέ. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα και συμπληρώματα αφθονούν, αλλοιώνοντας ελαφρώς τη χημεία του εγκεφάλου μας προκειμένου να γίνουμε αυτοί που νομίζουμε ότι πρέπει να είμαστε. Με την απομάκρυνση, δε, από τους περιορισμούς της υλικής πραγματικότητας, ο online κόσμος παρέχει ένα περιβάλλον χαμηλού κινδύνου για να «δοκιμάσουμε» νέες περσόνες και να δούμε πώς μας ταιριάζουν. Και καθώς οικειοποιούμαστε τα ηλεκτρονικά μας avatar, επηρεάζεται και η εκτός σύνδεσης ζωή μας (και αντιστρόφως).
Τα όρια γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα με κάθε πρόοδο της πληροφορικής. Τα υπάρχοντά μας από-υλοποιούνται -μουσική, φωτογραφίες, βίντεο, μηνύματα και γραπτός λόγος, δεδομένα και πληροφορίες, ακόμη και τα χρήματά μας ψηφιοποιούνται. Η παραγωγή περιεχομένου από το χρήστη θολώνει τη γραμμή μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. Τα smartphones και η συνεχής πρόσβαση στο Internet μπερδεύουν με ταχείς ρυθμούς τα όρια μεταξύ offline και online. Οι αναμνήσεις μας αποθηκεύονται ως ψηφιακές φωτογραφίες, ενημερώσεις κατάστασης, σχόλια και "likes" στα οποία μπορούν όλοι να έχουν πρόσβαση σε δευτερόλεπτα. Η διάκριση μεταξύ της βιολογικής και της τεχνολογικής μας ζωής ξεθωριάζει -κοχλιακά εμφυτεύματα, τεχνητές αρθρώσεις/μέλη, εμφυτεύματα στήθους, βηματοδότες, ρομποτικά άκρα που συνδέονται με το νευρικό σύστημα, μηχανοκίνητα εξωσκλημάτια - όλες αυτές και πολλές άλλες προσμίξεις βιολογίας και τεχνολογίας είναι είτε ήδη κοινός τόπος και αποδεκτές ή είναι έτοιμες να γίνουν αποδεκτές στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Πολλοί από εμάς εξακολουθούν να βλέπουν μια αρκετά σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ του ψηφιακού και του "πραγματικού" κόσμου, ακόμη όμως κι αυτά τα διανοητικά όρια σταδιακά διαλύονται.
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ
Οι άνθρωποι των σπηλαίων δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Ή θα κυνηγούσες ή θα μάζευες μούρα ή θα έκανες μωρά. Και στο ενδιάμεσο συνέβαιναν ελάχιστα πράγματα. Ως εκ τούτου, η αίσθηση της ταυτότητάς τους ήταν λίγο-πολύ ανύπαρκτη. Δεν θα ρωτούσατε ποτέ τον Ουγκ Ουγκ αν θεωρούσε τον εαυτό του φιλελεύθερο ή ποιο ήταν το αγαπημένο κρουστό όργανο. Δεν υπήρχε τίποτα. Οι ταυτότητες βασίζονταν στην ομάδα, επειδή όλοι βασίζονταν στην ομάδα για να επιβιώσουν.
Στην αρχαιότητα, άρχισε να υπάρχει καταμερισμός της εργασίας και ανάπτυξη των πόλεων και μικρών κρατών. Σύντομα, ο αγρότης είχε μια ξεκάθαρη και διακριτή διαφορά από τον στρατιώτη, ο οποίος ήταν μια ξεχωριστή ύπαρξη από τον καλλιτέχνη ή τον μοναχό ή οποιονδήποτε άλλον.
Όμως, μόλις στο Διαφωτισμό αναπτύχθηκε η ιδέα ότι οι άνθρωποι είχαν τη δική τους διακριτή ατομική ψυχή και νου. Η ιδέα των δικαιωμάτων και της ισότητας άνθισε και η ανθρωπιστική πεποίθηση της "επιδίωξης της ευτυχίας" εδραιώθηκε. Πολλά από αυτά είναι πιθανόν να οφείλονται στη μεγαλύτερη ίσως τεχνολογική εξέλιξη των αιώνων: την τυπογραφία. Τα φθηνά διαθέσιμα βιβλία επέτρεψαν στους ανθρώπους να διαβάζουν και για πρώτη φορά να μπαίνουν στο «μυαλό» των άλλων, να συμμερίζονται τις ιδέες και τους αγώνες των άλλων. Ξαφνικά, οι άνθρωποι δεν καθορίζονταν μόνο από το επάγγελμα ή την κοινωνική τους τάξη, αλλά και από τα συναισθήματά τους, τις ιδέες τους και τις φιλοδοξίες τους.
Κι έτσι φτάνουμε στον 20ο αιώνα και η εκβιομηχάνιση έκανε την παραγωγή τόσο φθηνή και εύκολη, ώστε οι άνθρωποι άρχισαν να αγοράζουν πράγματα μόνο και μόνο για την πλάκα τους, όχι επειδή τα χρειάζονταν. Ως αποτέλεσμα, για μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα, η ταυτότητα καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από το πώς κατανάλωνε κάποιος, πώς δαπανούσε τα χρήματά του. Αγόραζε σπίτι δίπλα στη λίμνη ή στην πόλη; Ήταν άνθρωπος της φύσης ή του άρεσαν τα ωραία εστιατόρια; Φορτηγό ή sedan; Budweiser ή Μίλερ; Rolling Stones ή Beatles;
Κοιτώντας πίσω την ανθρώπινη ιστορία, βλέπουμε δύο παράλληλες τάσεις:
Καθώς προοδεύει η τεχνολογία, κάθε άτομο έχει μεγαλύτερη ευελιξία και περισσότερες ευκαιρίες να εκφράσει τον εαυτό του και να βελτιώσει τη ζωή του. Λόγω αυτής της ευελιξίας, η ταυτότητά μας -ή αλλιώς το πώς επιλέγουμε να βλέπουμε και να ορίζουμε τον εαυτό μας- γίνεται χαλαρότερη και πιο αφηρημένη.
Οι άνθρωποι των σπηλαίων έπρεπε να βασίζονται 100% στην κοινωνική συνοχή για να επιβιώσουν. Ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους εξαρτιόταν από την ομάδα. Οι άνθρωποι στον αρχαίο κόσμο είχαν πολύ συγκεκριμένους ρόλους μέσα σε ένα φεουδαρχικό ή σε ένα σύστημα με κάστες και, ως εκ τούτου, η ταυτότητά τους ήταν περιορισμένη σε αυτούς τους ρόλους. Στη σύγχρονη εποχή, οι άνθρωποι άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται με βάση τις ατομικές τους σκέψεις και συναισθήματα, και αργότερα με βάση τις αγορές τους και τις αποφάσεις για τον τρόπο ζωής τους. Σήμερα βλέπουμε ακόμα πιο αφηρημένους προσδιορισμούς της ταυτότητας κάποιου· ακόμη και οι θεμελιώδεις προσδιορισμοί, όπως το φύλο, η σεξουαλικότητα, η φυλή και η σωματική εμφάνιση αμφισβητούνται και σχετικοποιούνται. Αν ήθελα, θα μπορούσα αύριο να ορίσω τον εαυτό μου ως Σκοτσέζο τρανσέξουαλ ποδηλάτη που ονομάζεται Epiphany. Και δεν υπάρχει τίποτα που θα μπορούσατε να κάνετε για να με σταματήσετε.
Αυτό είναι καλό. Από την άλλη όμως κάνει την κατανόηση και τον προσδιορισμό του εαυτού πολύ πιο δύσκολη δουλειά από ό, τι ήταν πριν από μερικές γενιές.
Και, θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο. Οι baby boomers αστειεύονταν για την «κρίση της μέσης ηλικίας» - μια κρίση της ταυτότητας και της αξίας των επιδιώξεων που έπληττε τους ανθρώπους γύρω στα 40 ή στα 50 τους. Τελευταίως, γίνεται λόγος για «κρίσεις τριμήνου», όπου, λόγω του τεράστιου πεδίου ευκαιριών που έχουν οι νέοι σήμερα, αδυνατούν να επιλέξουν και να καταλήξουν σε οτιδήποτε.
Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται όλο και ταχύτερα, δεν θα με εξέπληττε αν οι άνθρωποι υπέφεραν από μία διαρκή κρίση ταυτότητας, διότι, για να πούμε την αλήθεια, τα πράγματα θα γίνουν πολύ περίεργα.
Εδώ είναι μόνο τρεις σημαντικοί τομείς της τεχνολογικής ανάπτυξης που θα μπορούσαν να μας αποσυντονίσουν εντελώς σχετικά με το ποιοι είμαστε και ποιοι θεωρούμε ότι είμαστε.
1. Γενετική μηχανική και νανοτεχνολογία
Αυτές οι δύο τεχνολογίες πιθανώς να κάνουν το σώμα μας ένα πολυσυλλεκτικό δοχείο - να το προσαρμόζουμε και να του αλλάζουμε εξαρτήματα όπως στο αυτοκίνητο. Η γονιδιακή θεραπεία θα μας επιτρέψει να επιλέγουμε τα γονίδιά μας και τα γονίδια των παιδιών μας. Οι κληρονομικές ασθένειες και παθήσεις ενδεχομένως θα εξαλειφθούν από το οικογενειακό μας δέντρο και τα λιγότερο επιθυμητά φυσικά χαρακτηριστικά θα αντικατασταθούν με πιο επιθυμητά.
Νανοτεχνολογία σημαίνει ότι θα μπορούμε να ξεκινήσουμε την εμφύτευση μικροσκοπικών υπολογιστών σε διάφορα μέρη του σώματός μας και σε ορισμένες περιπτώσεις να αντικαταστήσουμε τα κύτταρά μας με πιο αποδοτικές εκδόσεις κυττάρων. Θέλεις να κρατάς την αναπνοή σου για 15 λεπτά κάτω από το νερό; Τα νανορομπότ που αντικαθιστούν ή υποβοηθούν τα ερυθρά αιμοσφαίρια ενδεχομένως να στο επιτρέψουν. Θα μπορούσαμε να τρέχουμε χιλιόμετρα χωρίς στάση και να αποκτήσουμε ανοσία στις βασικές ασθένειες και παθήσεις.
Επιπλέον, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι πράγματα όπως η πλαστική χειρουργική και οι άλλες τροποποιήσεις της εξωτερικής μας εμφάνισης δεν θα γίνουν ακόμα πιο συνήθεις και οικονομικές. Ήδη σήμερα πραγματοποιούνται πάνω από 15 εκατομμύρια επεμβάσεις κάθε χρόνο στις ΗΠΑ και ο αριθμός αυτός όλο και αυξάνεται (ειδικά από τους άνδρες). Σε μια-δυο δεκαετίες, τα φυσικά μας χαρακτηριστικά και δυνατότητες μπορεί να γίνουν τόσο μη καθοριστικά της ταυτότητάς μας όσο το τι φάγαμε για πρωινό ή ποιο είναι το αγαπημένο μας τηλεοπτικό σόου.
2. Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη
Το αποτέλεσμα θα είναι να μείνει η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού άνεργη. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα έχουν να κάνουν τίποτα παραγωγικό για τον απλούστατο λόγο ότι οι δεξιότητές τους θα είναι υποδεέστερες των υπολογιστών.
Εκτός από τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές κρίσεις, το γεγονός αυτό θα προκαλέσει και μια παγκόσμια κρίση ταυτότητας. Μεγάλο μέρος της ταυτότητάς μας καθορίζεται από το αν νιώθουμε πως κάνουμε κάτι πολύτιμο. Αν η τεχνολογία κάνει έτσι τα πράγματα, ώστε να μην θεωρείται τίποτα απ’ αυτά που κάνουμε ιδιαίτερης κοινωνικής αξίας, τότε μπορεί να καταλήξουμε με εκατομμύρια ανθρώπους να αναρωτιούνται ποιο το νόημα της ζωής μας.
3. Εικονική πραγματικότητα
Τα πιο δημοφιλή βιντεοπαιχνίδια των τελευταίων δέκα ετών ήταν ως επί το πλείστον παιχνίδια ρόλων - παιχνίδια όπου παίρνεις την ταυτότητα ενός ανώνυμου ήρωα και κατοικείς στο σώμα του, χρησιμοποιείς τις ικανότητές του και παίρνεις αποφάσεις για εκατοντάδες (ή χιλιάδες) ώρες παιχνιδιού. Αυτά τα "avatar" δίνουν στους παίκτες την ευκαιρία να "δοκιμάσουν" ταυτότητες στις οποίες δεν θα είχαν αλλιώς πρόσβαση.
Με την επερχόμενη άνοδο της εικονικής πραγματικότητας, δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι αυτό δεν θα συνεχίσει να γίνεται όλο και πιο σύνηθες. Η εικονική πραγματικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να αλλάζουμε την προσωπικότητά μας σε έναν εικονικό κόσμο και να δοκιμάζουμε τα όρια που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε ένα ασφαλές, χωρίς συνέπειες περιβάλλον. Ο αμφιλεγόμενος φουτουριστής και εφευρέτης Ray Kurzweil πιστεύει ότι η εικονική πραγματικότητα θα γίνει τόσο ευχάριστη και προσαρμόσιμη, ώστε ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού θα παρατήσει κάποτε εντελώς "τον πραγματικό κόσμο". Κι ότι αυτό δεν είναι καν αναγκαστικά κακό. Στο κάτω-κάτω, γιατί να ασχολείσαι με χαοτικά συναισθήματα, πάρε-δώσε και απογοητεύσεις, όταν μπορείς να κατοικείς σε έναν εικονικό κόσμο που διαμορφώνεται σύμφωνα με τις επιθυμίες σου; Αν μπορούσες να συνδέσεις τον εαυτό σου σε ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εικονικής πραγματικότητας που σου επιτρέπει να γίνεις κυριολεκτικά θεός, να βιώνεις το χρόνο πιο χαλαρά από το ρυθμό που επικρατεί στον πραγματικό κόσμο, ένα πρόγραμμα όπου δεν ισχύουν πλέον τα όρια της πραγματικής σου αντίληψης και το οποίο σου επιτρέπει να υλοποιείς κάθε φαντασίωση ή επιθυμία που θα μπορούσες ποτέ να έχεις;
Σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10, πόσο θα μπέρδευε όλο αυτό την αίσθηση του εαυτού σου; Πώς θα μπορούσες ακόμα και να μιλήσεις με έναν άλλον πραγματικό άνθρωπο μετά από αυτό;
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟ-ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ
Με λίγα λόγια, όλα εκείνα τα κλασσικά αναγνωριστικά για το ποιος είσαι εσύ και ποιος είμαι εγώ - εμφάνιση, τοποθεσία, αξίες, πεποιθήσεις, εμπειρίες - θα εξανεμιστούν και θα γίνουν εναλλάξιμα και επιλέξιμα και η όλη ιδέα της μιας και μοναδικής ατομικής ταυτότητας θα μείνει ως κατάλοιπο ενός από καιρό ξεχασμένου παρελθόντος, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που βλέπουμε σήμερα την ιδέα μιας απομονωμένης φυλής ή ενός βασιλείου.
Όπως πριν από οκτώ δισεκατομμύρια χρόνια ή κάτι τέτοιο, εκείνος ο τύπος που λεγόταν Βούδας έκανε πάταγο υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει πραγματικά τέτοιο πράγμα όπως ο "εαυτός", ότι όλα είναι ψευδαισθήσεις και αυθαίρετα και ότι κάνουμε μεγάλη φασαρία για το τίποτα. Που είπε ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως "εγώ" είναι απλώς η προσκόλληση μας σε μια χούφτα προσωρινών αντικειμένων και εμπειριών και για τα οποία ο νους μάς παραπλανεί πως υπάρχουν.
Με έναν παράξενο και τρελό τρόπο, η τεχνολογία πάει να αποδείξει την αλήθεια αυτής της ιδέας. Η ιδέα ότι υπάρχει ένας κυρίαρχος εαυτός -δηλαδή ένα σχετικά σταθερό "εγώ" και ένα αμετάβλητο "εσύ"- διαλύεται μπροστά στα μάτια μας. Ωστόσο, η ψευδαίσθηση του εαυτού είναι τόσο δυνατή που δεν συνειδητοποιούμε πόσο εύκολο είναι να αλλάξουμε το "ποιοι" είμαστε.
Κατά μία έννοια, όλες μας οι ταυτότητες είναι εικονικές ταυτότητες. Ίσως να νομίζεις ότι αυτός που είσαι στο φυσικό κόσμο είναι ο «πραγματικός σου εαυτός», όμως αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή φοβάσαι να εγκαταλείψεις την ιδέα που έχεις για τον εαυτό σου. Έχεις φτιάξει μια ταυτότητα με την οποία αισθάνεσαι άνετα, σου δημιουργεί μια αίσθηση σταθερότητας και προβλεψιμότητας στον κόσμο και στην οποία βασίζεσαι για να ξυπνήσεις το πρωί και να κάνεις κάποια πράγματα. Όλοι αυτό κάνουμε.
Στην πραγματικότητα όμως, ο offline εαυτός σου δεν αποτελεί ακριβέστερη απεικόνιση του ποιος είσαι από τον online εαυτό σου -ή τον εργασιακό σου εαυτό, ή τον οικογενειακό εαυτό, ή τον εαυτό των διακοπών ή οτιδήποτε άλλο- επειδή όλες σου οι ταυτότητες είναι καθαρά σημασιολογικές, φτιαγμένες από πληροφορίες και τίποτα άλλο.
Και όσο περισσότερο η τεχνολογία μας επιτρέπει να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τις πληροφορίες, τόσο περισσότερο θα μπορούμε να χειριζόμαστε και να διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας, μέχρις ότου αυτή η ίδια η αντίληψη του εαυτού θα πάψει να υπάρχει.
Μετάφραση: Αλεξία Ηλιάδου
